بۆ زۆرێک شۆک و بۆ زۆرێکیش بوە جێی سەرسوڕمان و گومان کاتێک بۆیەکەمجارو لەپەرلەمانی تورکیاوە گوێبیستی پەیامی کەسایەتییەکی ڕەگەزپەرست و نەتەوەپەرستی تورکیا بون کە بەدەنگێکی بەرز هاواری بۆچارەسەری دۆزی کورد کردو کوردەکانی بەبرای خۆی ناو بردن و داواشی لە عەبدوڵا ئۆجالان کرد بێتە ناو پەرلەمانی تورکیاو کۆتایی بە پەکەکە بهێنێت. ئەو دەنگەش دەنگی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە) بو.

هاوکات ئەمە بۆ یەکەمینجار بو باخچەلی بانگەواز بۆ کوردو ئۆجالان و دەستی چارەسەر بۆ کێشەی کوردو کێشەی (تیرۆر!) لەتورکیادا درێژ بکات. دەستپێکی ئەم هەنگاوەش لەڕوداوی تەوقەکردنی باخچەلی لەگەڵ فراکسیۆنی دەم پارتی دەستیپێکرد کاتێک لەیەکی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ و لەگەڵ دەستپێکردنی خولێکی نوێی یاسادانان لەپەرلەمانی تورکیادا چوە بەردەم فراکسیۆنی دەم پارتی و دەستی دۆستایەتی بۆ درێژکردن.

بێگومان هەم ئەمانەش خۆی لەخۆیدا هەم گۆڕانکارییەکی نوێن، هەم سەرەتای واقیعێکی نوێیە، کە بۆ ئەردۆغان وپارتەکەی وەک کردنەوەی پەنجەرەو دەلاقەی ئومێد ناودەبرێت، بۆ کوردەکانیش هێشتا بابەتێکە کە جێی گومان و پرسیارە؟، بەوپێیەی هەموان سیناریۆکانی پرۆسەی ئاشتی و چارەسەریان لەساڵی ٢٠١٢ بۆ ٢٠١٥ لەپێش چاوە، کەچۆن ئەو پرۆسەیە بۆ یەکەمجار دەستیپێکردو چۆنیش کۆتای پێهێندرا!.

بۆیە لەئێستاشدا زۆرێک لەکوردەکان دەپرسن ئایا ئەمەی ئەمجارە تەنها تەکتیکی دەسەڵاتە بۆ دەربازبون لەدۆخی سەختی ئابوری و سیاسی ئێستای تورکیاو ناوچەکە؟ یاخود ئەمە بوەتە بەرنامەو ستراتیژ و لایەنەکانی دەسەڵات بەجدی دەخوازن کاری لەسەر بکەن؟.

 لەسەرو هەمو ئەمانەشەوە بۆ زۆرێکیش ئەو پرسیارەی هێناوەتە پێشەوە کە بۆچی و بەدیاریکراوی لەم کاتەدا هاوپەیمانی کۆمار یاخود هاوپەیمانی دەسەڵات (ئاکپارتی و مەهەپە)، پرسی چارەسەری کێشەی کورد لەتورکیادا دەهێننەوە رۆژەڤ و باسی لەبارەوە دەکەن.

بۆ ئەوەی بتوانین وەڵامی ئەم پرسیارە بدەینەوە یاخود نزیک بینەوە لەواقیعی ئێستای تورکیاو ئەوەی دەگوزەرێت، دەبێت دەست بۆ هۆکارە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان و ئەو ڕەهەندانە ببەین کە لەپێش هێنانەوە بەرباسی ئەم پرسەن لەم کاتەدا.

دیارترین هۆکارە ناوخۆییەکان

１.لەدوای هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا لەساڵی ٢٠١٩ەوە تا هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵی شارەوانی، پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا جەهەپە بەدەنگی هەدەپەو دەم پارتی واتە دەنگی کوردەکان، توانیویەتی هەڵبژاردنی سێ گەورە شارەوانییەکەی تورکیا لە ئاکپارتی بباتەوە، بۆیە لەئێستادا ئاکپارتی لەوە تێگەیشتوە کە دەنگی کورد یەکلاکەرەوەیە لە تورکیادا ئەگەر بخوازێت داهاتوی مانەوە لەدەسەڵات مسۆگەر بکات دەبێت کوردو دەم پارتی لەجەهەپە دوربخاتەوەو بەهەر ڕێگەیەک بوە سود لەنزیک بونەوە لەم پارتە وەربگرێت، بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتوی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی لەتورکیادا.

２.ئەردۆغان و ئاکپارتی دەخوازن دەستوری تورکیا هەموار بکەنەوە. بۆ ئەوەی ئەردۆغان بتوانێت بۆ دو خولی دیکە تا ساڵی ٢٠٣٧ سەرۆکی تورکیا بێت، بۆ ئەمەش دەخوازن لەپەرلەمانی تورکیا ئەگەر دەم پارتی ڕاستەوخۆ لەگەڵیشیان نەبێت دەنگیشیان پێنەدات، ئەوا لەدژیشیان نەوەستێتەوە. بۆ ئەوەی ئاکپارتی ئەمە بەدەست بخات دەبێت خۆی لە دەم پارتی نزیک بکاتەوەو لەرێگەی ئەم پرسەوە لانیکەمی ڕەزامەندی کوردەکان بەدەستبهێنێت.

３.لەماوەی ڕابردودا ئاکپارتی نەیتوانی پردی پەیوەندی لەگەڵ جەهەپە بونیاد بنێتەوە، وەک لایەنی سەرەکی ئۆپۆزسیۆن، بۆدروستکردنی جۆرێک لە سەقامگیری سیاسی لەتورکیادا، بۆیە لەئێستادا ئاکپارتی دەیەوێت کوردەکان بکاتە بەدیل و وەک دوەم بەهێزترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا پەیوەندییان لەگەڵ بونیاد بنێت. تا لەو رێگایەوە ئارامی زیاتر لەناوخۆی تورکیا فەراهەم بکات و ڕەزامەندی بەشێک لەکوردەکانیش بۆ خۆی بەدەستبهێنێت بۆ زەمانەتی مانەوەی ئاکپارتی لەدەسەڵاتی تورکیادا.

４.بەردەوامی خراپی دۆخی ئابوری و هەڵئاواسان و بەرزبونەوەی ڕێژەی بێکاری و گرانبونی نرخی شتومەک و دابەزینی بەهای لیرەی تورکی بەبەردەوامی، لەپاڵ درێژەدان بەجەنگ دژی پەکەکە و هەسەدە. دۆخێکی سەختی ئابوری خستوەتە سەر شانی هاوڵاتیانی تورکیا. لەناو ئەم هەمو ئاڵۆزییەی ناوچەکەشدا، تورکیا زۆر پێویستی بەسەقامگیری ئابوری و ئەمنی هەیە، بەتایبەت لە ناوخۆدا، بۆیە لەم پێناوەشدا نزیکبونەوە لەکورد بەڕای زۆرێک لەچاودێرانی سیاسی باشترین میکانیزمە بۆ ئەوەی حکومەتی تورکیا بتوانێت لەو ڕێگایەوە هاوشێوەی ساڵانی ٢٠١٢ و ٢٠١٣ تا ئاستێکی باش کۆنترۆڵی دۆخی ئابوری وڵاتەکە بکات. بەو پێیەی تا جەنگ لەدەرەوەی سنورەکان لەگەڵ پەکەکەو هەسەدە لەباشورو رۆژئاوای کوردستان بەردەوام بێت، دۆخی ئابوری تورکیا ئاڵۆزتر دەبێت، چونکە وەک خۆیان دەڵێن ئەو داهاتەی تورکیا لەبازرگانی و گەشتوگوزاردا دەستی دەکەوێت، لەخەرجی سەربازی جەنگی پەکەکەدا خەرجی دەکاتەوە. بۆیە کۆتایهاتن بەو جەنگە سودێکی زۆری بۆ داهاتوی خەزێنەو ئابوری تورکیا دەبێت.

دیارترین هۆکارە دەرەکییەکان

１.بەردەوامی جەنگی غەززە لەنێوان ئیسرائیل و حەماسو پەلاماردانی لوبنان لەلایەن ئیسرائیل و هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر سوریاو پەلاماری ئێران بۆسەر ئیسرائیل و بەپێچەوانەشەوە، تا بگات بەهێرشە بەردەوامەکانی بەرەی موقاوەمەو میلیشیا شیعەکان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکاو ئیسرائیل لەناوچەکەدا، لەئێستادا بەتەواوی پێگەو ڕۆڵی دەوڵەتانی ناوچەکەی گۆڕیوە، هاوکات پێگەی ئەمەریکاو دۆستەکانیشی لەناوچەکەدا بەهێزترکردوە بەراورد بەپێگەی ئێران و تورکیا لەناوچەکەدا، بێگومان ئەمەش پێچەوانەی بەرژەوەندی تورکیایە، ئەم دۆخەش بەمجۆرە تا ئێستا بەردەوامەو لەداهاتودا ئەگەری گۆڕانکاری جیۆپۆڵەتیکی بۆ دەوڵەتانی ناوچەکەو کورد لێچاوەڕوان دەکرێت، بەتایبەت لەسوریاو تورکیاو ئێراندا. بۆیە لەئێستادا تورکیا دەخوازێت بەهەر ڕێگەیەک بوە بەربەست بۆ پەڕینەوە یاخود بەرکەوتنی پریشکی ئەو شەڕانە بۆ تورکیا دروست بکات. خودی ئەردۆغان لەمبارەیەوە ڕایگەیاندوە:"ئەگەر ئیسرائیل ڕانەگێرێت ئەوا دوای غەززە چاو دەبڕێتە ئەنادۆڵ". بۆیە لەئێستادا تورکیا بەهەمو شێوەیەک دەخوازێت دۆخی ناوخۆی وڵاتەکەی ئارام بکاتەوەو لەو رێگەیەوە هەمو سەرنجێک بخاتە سەر پاراستنی ئاسایشی سنورەکانی و رێگە بگرێت لەپەڕینەوەی ئەو شەڕو ئاڵۆزیانەی ئێستای ناوچەکەو لێکەوتەکانیان بۆ ناو خاکی وڵاتەکەی.

２.تورکیا ترسی ئەوەی لەبەردەمدایە کە لەئەگەری بردنەوەی دۆناڵد ترەمپ لەهەڵبژاردنەکانی ئەمەریکادا، جارێکی دیکە هێزەکانی ئەمەریکا لەسوریا بکشێنەوەو کیانێکی سەربەخۆ یاخود جۆرێک لەخۆبەرێوەبەری بۆ کوردەکانی رۆژئاوای کوردستان فەراهەم بکرێت، بۆیە تورکیا دەخوازێت بەر لەبەدیهاتنی ئەم ئەگەرە، لەناوخۆی تورکیاوە کار لەسەر چەکداماڵینی پەکەکە بکات، بۆ ئەوەی بەر لەوەی ئەو ئەگەرە بۆ کوردەکانی سوریا بێتە دی، ئەم لای خۆیەوە بەپێی ئەو ستراتیژەی دایان ڕشتوە، لانیکەم کۆتاییهاتنی پەکەکە ڕابگەیەنێت و تەواوی تەرکیزەکەیان بۆ داهاتو بخەنە سەر هێزەکانی سوریای دیموکرات و رۆژئاوای کوردستان و سوریا. هاوکات لەلایەکی دیکەشەوە ڕێگەبگرێت لەدرێژبونەوەی ئەو گۆڕانکارییانە بۆ ناو خاکی تورکیاو دروستکردنی کاریگەری لەسەر داهاتوی کوردەکان لەتورکیادا.

لەگەڵ هەمو ئەوانەی باسکرا، لەئێستادا بەکرداری هەنگاوەکانی دەستپێکردنی ئەم پرۆسەیە داڕێژراون، ئاکپارتی و نەیارترین پارت بۆ دۆزی کورد لەتورکیادا پێشنیارەکەیان کردوە، تەواوی پارتەکانی دیکەی تورکیاش بەتایبەت جەهەپە پشتیوانی دەکەن، دەم پارتی و کوردەکانیش دەخوازن ئەم پرۆسەیە لەژێر چەتری پەرلەمان و بەحزوری عەبدوڵا ئۆجالان بەرێوەبچێت.

ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە کە تورکیاش نیەت باشی لەم بارەیەوە نیشان بدات و هەندێک هەنگاوی جدی تر هەڵبگرێت، لەنمونەی ڕاگرتنی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا لە دەرەوەی سنورەکان بۆسەر رۆژئاواو باشوری کوردستان، ڕاگەیاندنی ئاگربەستی جەنگ لەگەڵ پەکەکەدا، کۆتایهێنان بەئۆپەراسیۆنی دەستگیرکردنی چالاکانی کورد لەتورکیاداو کردنەوەی دەرگای زیندانەکان و ئازادکردنی چالاکوانانی سیاسی کورد، لەپێش هەمویانەوە دەمیرتاش و هاوڕێکانی. دواجار دەرکردنی بڕیاری لێخۆشبونی تایبەت بۆ ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە عەبدوڵا ئۆجالان، بەگوێرەی مادەی سێی رێککەوتنی ئەوروپی بۆ مافی مرۆڤ لەژێر ناوی (مافی هیوا)، (تەنانەت ئەم ڕێکارە لەلایەن دەوڵەت باخچەلی، لەبارەی چۆنیەتی ئامادەبونی ئۆجالان بۆ نێو پەرلەمانی تورکیا پێشنیاز کرا).

بۆ ئەوەی خودی عەبدوڵا ئۆجالان بتوانێت وەک سەرەکیترین کارەکتەر لەم پرسەدا ڕۆڵ ببینێت و بەمەیدانی هاوکێشەکان یەکلابکاتەوە.

وەک گوتمان هەڵگرتنی ئەم هەناگاوانەش پێویستی بەجۆرێک لەنیشاندانی نیەت باشی و هەنگاوی کرداری هەیە. واتە ئەگەر تورکیا بەو هەنگاوانە هەڵبستێ و پەکەکەش لای خۆیەوە، بەتایبەت لەم کاتانەدا چالاکییەکانی ڕابگرێت.

ئەوا ئەگەر هەیە پرۆسەکە لێکتێگەیشتنی زیاتر بەدوای خۆیدا بهێنێت، ئەمەش لەو پێناوەی ئەم پرۆسەیەش بەدەردی پرۆسەکانی دیکەی ئاشتی سەردەمی ئۆزال و پرۆسەی چارەسەری ساڵی ٢٠١٢ نەڕوات. چونکە بچوکترین بەربەست هاوشێوەی ڕابردو، کێشە بۆ ئەم پرسە دروست دەکات و زۆرجاریش بەدەستی نەیارەکانی کورد لەتورکیادا، بەپلان کۆتایی بەپرۆسەی ئاشتی هێندراوە، وەک ئەوەی لە ساڵی ١٩٩٣ و ٢٠١٥دا ڕویدا.

مێژوی ڕوداوەکانی ڕابردو و جەنگی زیاتر لە٤٠ ساڵەی نێوان تورکیاو پەکەکە پێی وتین هیچ یەکێک لەم دو هێزە ناتوانن بەجەنگ و توندوتیژی کۆتایی بەلایەنی بەرامبەر بهێنن و بگەنە ئامانج، لەئێستاشداو لەنێو ئاڵۆزییەکانی ئەم ناوچەیەدا تەنها ئاشتی لەبەرژەوەندی هەردو لادایە، هەردولاش پێویستیان بەم هەنگاوە هەیە، ئەگەر نا لەداهاتودا و لەناو هاوکێشەی گۆڕانکارییەکانی ناوچەکەدا، ئاڵنگاری و پێشهاتی سەختتر، ڕوبەرویان دەبێتەوە، بەتایبەت بۆ دەسەڵاتدارانی تورکیا.

بەو هیوایەی ئەم دەرفەتەش، وەک دەرفەتەکانی ڕابردو لەکیس نەچێت و ئەم هەنگاوەش ببێتە دەستپێکێک بۆ کراونەوەیەکی ڕاستەقینە بەڕوی پرسی کورددا، ئەوەش بەئاڕاستەی کۆتایهێنانی یەکجاری بەکێشەی کورد لەتورکیاو ناوچەکەو جیهاندا.