حەکیم و فەیلەسوفەکان بە درێژایی مێژو لە چەند گۆشەنیگایەکەوە باسیان لە پرسی ئۆپۆزیسۆنی سیاسی و پەیوەندییەکەی لەگەڵ حزبەکانی دەسەڵاتدار کردوە، دەتوانرێت هەندێک بیرۆکەی دیار بەم شێوەیە کورت بکرێتەوە:

1 -  ئەفلاتون: لە کتێبی کۆماردا، ڕەشبین بو لە بیرۆکەی دیموکراسییەکی فرەیی کە دژایەتی لەخۆ بگرێت، بەو پێیەی پێی وابو حوکمڕانی دەبێت لە دەستی "پاشایەکی فەیلەسوف"ـدا بێت، کە عەقڵانی دەبێت و کاریگەری لەسەر نەبێت ململانێی سیاسی یان بەرژەوەندی کەسی، ئەو پێی وابو کە ململانێی سیاسی و دژایەتی دەتوانێت یەکڕیزی دەوڵەت لاواز بکات.

2 -  ئەرستۆ: دیدگایەکی جیاوازی لە ئەفلاتون خستەڕو، بەو پێیەی دژایەتی بە پێویستییەک دەبینی بۆ پاراستنی هاوسەنگی هێز و ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات، ناوبراو لە کتێبی سیاسەتدا ئاماژەی بەوە کردوە کە ئەو دەسەڵاتانەی ئۆپۆزسیۆن قبوڵ ناکەن، بە هۆی چڕبونەوەی دەسەڵات و سەرهەڵدانی ستەمکارییەوە، قەدەری شکستهێنانە.

3 -  ماکیاڤێلی: لە کتێبی شازادەدا ، ئاماژەی بەوەکردوە، دەسەڵات پێویستی بە تێگەیشتنێکی قوڵ هەیە لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن، بەو پێیەی حوکمڕان دەبێت خۆی لە ململانێی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بەدور بگرێت لە هەرکاتێکدا بتوانێت، و دەبێت هەوڵی پەراوێزخستنی بدات یان بیگۆڕێت بۆ ئۆپۆزسیۆن هاوپەیمانێک لەبری ئەوەی تەنها بە زۆر ڕوبەڕوی ببێتەوە.

4 -  جۆن ستوارت میل: داکۆکیکارێکی سەرسەختی ئازادی فیکری و ئازادی ڕادەربڕین بو، لەوانەش ناکۆکی سیاسی، میل لە کتێبەکەیدا لەبارەی ئازادییەوە جەختی لەوە کردەوە کە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی بنەمای دیموکراسییەکی تەندروستە، بەو پێیەی بەشدارە لە ڕاستکردنەوەی هەڵەکان و دورکەوتنەوە لە ستەمکاری، هاوکات یارمەتیدەرە لە پەرەپێدانی بیرۆکەی نوێ و نوێکردنەوەی دەسەڵاتی سیاسی.

5 -  ئێدمۆند بورک: لە نوسینەکانیدا لەسەر شۆڕشی فەرەنسا پێیوابو ئۆپۆزسیۆنی سیاسی دەبێت بەرپرسیارانە و بنیاتنەر بێت، ناوبراو دژایەتی ئەو ئۆپۆزسیۆنە ڕادیکاڵەی کرد کە لە ڕەگ و ڕیشەی خۆیەوە هەوڵی تێکدانی سیستەمی سیاسی دەدات و جەختی لە گرنگی پاراستنی نەریتەکان و سەقامگیری سیاسی کردەوە.

چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن لەلایەن حزبەکانی دەسەڵات:

 • تێوەگلانی ئۆپۆزسیۆن: هەندێک لە پیاوە داناکان پێیان وایە گرنگە ئۆپۆزسیۆن لە دیالۆگی سیاسی و پڕۆسەی یاسادانان بەشدار بکرێت. بۆ نمونە جۆن لۆک پێیوابو کە دەسەڵات دەبێ لەسەر بنەمای گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی بێت و ناڕەزایەتی بەشێکی سەرەکییە لەم گرێبەستەدا بۆ دڵنیابون لە نوێنەرایەتیکردنی گروپە جیاوازەکان.

 • هاوسەنگی هێز: لە ڕۆحی یاساکاندا، مۆنتسکیۆ ئاماژەی بە گرنگی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و هاوسەنگی هێز لە نێوان لایەنە جیاوازەکانی دەوڵەتدا کردوە بۆ ئەوەی دڵنیابێت لەوەی دەسەڵات لە دەستی یەک گروپدا چڕ نەبێتەوە و ئەمەش پێویستی بەوەیە کە ئۆپۆزسیۆن ڕۆڵی هەبێت لە چاودێریکردنی دەسەڵاتی جێبەجێکردن.

 • میانڕەوی و کۆدەنگی: زۆرێک لە حەکیمەکانی وەک کۆنفۆشیۆس و تەنانەت فەیلەسوفە سیاسییە مۆدێرنەکان ئاماژەیان بەوە کرد کە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن بۆ پاراستنی ئاشتی کۆمەڵایەتی و سەقامگیری سیستەمی سیاسی دەبێت هەوڵی گەیشتن بە کۆدەنگی بدەن.

لە کۆتاییدا زۆربەی فەیلەسوفەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسی بەهێز و تەندروست توخمێکی جەوهەری هەر سیستەمێکی دیموکراسی هاوسەنگە و لایەنە دەسەڵاتدارەکان دەبێت بە شێوەیەک مامەڵە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بکەن کە هاوسەنگی لە نێوان سەقامگیری سیاسی و ئازادی ڕادەربڕین بپارێزێت.