10 ساڵ بەسەر کۆمەڵکوژی کوردانی ئێزدیدا
تێدەپەڕێت، تاوەکو ئێستا زیاتر لە دوو هەزار و 800 کوردی ئێزدی رفێندراو لەلایەن
بێسەروشوێنن، هەروەها لە 119 گۆڕی بەکۆمەڵ تەنیا 50 گۆڕیان
هەڵدراونەتەوە و زیاتر لە نیوەی روفاتەکانیش لە بەغداد ماونەتەوە.
شنگال چۆن داگیرکرا؟
بەرەبەیانی رۆژی سێی ئابی (2014) شەڕ لە نێوان
هێزەکانی پێشمەرگە و چەکدارانی داعش لە قەزای شنگالی سەر بە پارێزگای موسڵ رویداو
دواتریش قەزاکە کەوتە دەست چەکدارانی داعش و هێزەکان پاشەکشەیان کرد و لە سەعات
(10)ی سەرلەبەیانی، قەزای شنگال لە لایەن چەکدارانی داعشەوە بەتەواوەتی داگیرکرا.
دانیشتوانی قەزاکە لە کۆچکردندا بون بەرەو دهۆک
و ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان، جگە لە دەستبەسەراگرتنی قەزاکە، ناحیەی سنونێ
و هەردو كۆمه‌ڵگه‌ی گرد زه‌رگ و شیپا شێخ خدر کەوتنە دەست چەکدارانی داعش.
دوای داگیرکردنی شنگال لەلایەن چەکدارانی داعشەوە،
ناحییەکانی رەبیعە و زوممار لەلایەن داعشەوە داگیرکران و هێزی پێشمەرگە و هێزە چەکدارەکانی
دیکە لەو ناوچانە پاشەکشەیان کرد.
لەگەڵ پێشڕەوییەکانی داعش و گەیشتنیان بە مەخمور،
گوێر و خازر کە سێ هێڵن بە ئاراستەی هەولێر، مەترسییەکانی داعش زیاتر بو، تا
دواجار ئەمەریکا هاتە سەر خەت و یەکەم گورزیان لە داعش وەشاند.
چیای شنگال؛ هێماى بەرگری
دوای داگیرکردنی قەزاکە، کوردانی ئێزدی پەنایان
بۆ چیای شنگال برد و دوای (10) رۆژ مانەوە، بە هاوکاری هێزەکانی پێشمەرگە و شەڕڤانانی
یەپەگە، توانرا رێگەی دەربازبون بۆ ئەو هاوڵاتییانە بکرێتەوە و بەشێکی زۆریان دوای
گەیاندنیان بە رۆژئاوای کوردستان و بەشێکیان لەڕێگەی دەروازەی سێمێلکاوە گەیندرانەوە
باشوری کوردستان و لە کامپی خانکێ لە دهۆک نیشتەجێکران.
لە چەند رۆژی یەکەمی روداوەکەدا، نەتوانرا هیچ
هاوکارییەک پێشکەش بە ئێزدییەکان بکرێت لەسەر چیای شنگال، ئەوەش بەهۆی گەمارۆدانی
لەلایەن داعشەوە، دواتر فڕۆکەیەکی ئەمەریکی توانی کۆمەک و هاوکاری بۆ ئەو هاوڵاتییانە
فڕێبداتە خوارەوە.
وێڕای ئەوەی ژمارەیەک لە کوردانی ئێزیدی بەهۆی
سەختی چیاکەوە گیانیان لە دەستدا، بەڵام لە کۆتاییدا توانرا دەرچەیەک دروست بکرێت
بۆ زرگارکردنیان.
بەشێکی دیکە لە کوردانی ئێزیدی رویان لە رۆژئاوای
کوردستان کرد کە ژمارەیان لە (10) هەزار کەس نزیک دەبێتەوە، تائێستاش ژمارەیەکیان
لە کەمپی نەورۆز لە نزیک شاری دێرکی سەر بە کانتۆنی جزیرە ژیان بەسەر دەبەن.
بەوتەی بەرپرسانی تایبەت بە کاروباری ئێزیدیان
تا ئێستا زیاتر لە دوو هەزار و 500 هاوڵاتی ئێزدی لەژێر دەستی چەکدارانی داعش
رزگراکراون، بەڵام هێشتا نزیکەى سێ هەزار هاوڵاتی ئێزدی چارەنوسیان نادیارە.
کۆنترۆڵکردنەوەی شنگال
رۆژی (11)ی تشرینی دوەمی ساڵی (2015) ئۆپەراسیۆنی
کۆنترۆڵ کردنەوەی قەزای شنگال لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و بەهاوکاری فڕۆکە
جەنگییەکانی هاوپەیمانان و بەشداری شەڕڤانانی یەبەشە و یەپەگە و گەریلاکانی هەپەگە
دەستی پێکرد و دوای دو رۆژ و لە (13)ی تشرینی دوەم ناوەندی قەزاکە بە تەواوەتی لەدەستی
چەکدارانی داعش دەرهێنرایەوە و بەوەش کۆتایی بە حوکمی پانزە مانگی چەکدارانی داعش
لە شنگال هێنرا.
هێشتا ئاوەدان نییە
دوای نۆ ساڵ لە کۆنترۆڵ کردنەوەی شنگال، هێشتا
ئەو قەزا کارەستبارە ئاوەدان نەکراوەتەوە، زۆرینەی دانیشتوانەکەی لە کەمپەکاندا ژیان
بەسەر دەبەن.
ئێزیدییەکان و ئاینەکەیان
ئێزدییەکان ئاینێکی تایبەت بە خۆیان هەیە، لەهەمو
سەردەمەکانی دەسەڵاتدارانی پێشوی عێراق و ناوچەکەدا روبەڕوی چەوسانەوە پێشێلکارى و
کوشتن و بڕین بونەتەوە، لەڕوی ناسنامەی باری
کەسێتییەوە ژمارەیەکی زۆریان هەر لەسەردەمی
پێشوەوە تائێستا خاوەن ئەم مافە نین و لە مافی باری کەسی کورد بون بێبەش کراون، وەك
چۆن کوردانی رۆژئاوا لەو مافە بێبەشکرابون.
شنگال؛ میژو و جوگرافیا
شنگال، لەروی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای موسڵە و
نزیکەی (120) کیلۆمەتر لەناوەندی شارەکەوە دورەو بە دوەم گەورەترین قەزای عێراق
دادەنرێت، دانیشتوانەکەی زیاتر لە (200) هەزار کەس دەبێت و روبەرەکەی (3188) كیلۆمەتر
دوجایە و رێژەی (85%)ی دانیشتوانەکەی سەر بە ئاینی ئێزیدین.
سەرچاوەکان، مێژوی شنگال بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا
دەگەڕێننەوە، بە جۆرێک لە ساڵی (1075)ی زاینیدا ژمارە‌ی دانیشتوانەکەی زیاتر لە
(30) ھە‌زار کەس بوە، لە ساڵی (1394) ژمارە‌ی خانوە‌کانی زیاتر لە (35) ھە‌زار
بوە.
مێژونوسان ئاماژە بە چەند قۆناغێکی داگیرکردنی
شنگال دەکەن و دەڵێن: لە کاتی هاتنی تەیموری لەنگ بۆ شنگال، (35) هەزار خانوی ناوچەکەی
روخاندوە و ناوچەکەی بە تەواوەتی لەگەڵ زەویدا تەخت کردوە، هەروەها عوسمانیەکانیش
لە ساڵی (1516)دا هاوشێوەی شارو شارۆچکەکانی دیکەی کوردستان، شنگالیان داگیرکردوە
بەوەش قەزاکە بۆتە مە‌یدانی ململانێ و بەیەکدادانی نێوان عوسمانیەکان و سە‌فە‌وییە‌کان.
جیۆپۆلەتیکی شنگال
لەڕوی جیۆپۆلۆتیکەوە شنگال خاڵی گرێدراوی عێراق
و سوریایە، ئەمەش وایکرد بو کە داعش زیاتر چاوی لەسەر ئەم ناوچەیە بێت، بەوپێیەی چەند
شار و ناوچەیەکیشیان لە سوریا داگیر کردبو، بۆیە شنگال بۆ ئەوان خاڵێکی ستراتیژی
بو بۆ هاتوچۆ و جوڵە پێکردنی چەکدارەکانیان لە نێوان هەردو وڵاتدا، هەروەها ناوچە
سونییەکان بە هەردو بەشەکەی کوردستان گرێدەدات، لەلایەکی دیکەوە شوێنی بەستنەوەی
ناوچە شیعیەکانە لە نێوان وڵاتانی (عێراق، سوریا، لوبنان) ئەوەی ئێران هەوڵی هەژمون
گەرایی بۆ دەدا و بەناوچەی هیلالی شیعی ناسراوە، لەبەرئەوە شنگال، کەوتوەتە گەرمترین
ناوچەی ململانێ لەڕوی جیۆپۆلۆتیکی و کاریگەریی بەرچاوی دەبێت لەسەر بەهێزی پێكهاتە
مەزهەبییەکان. بۆیە ئەم ناوچەیە بەدرێژایی مێژو کەوتوەتە بەر شاڵاوی تەعریب، لەهەمو
سەردەمەکانیش، فەتوای غەنیمەیان بەسەردا داون بەهۆکاری ئەوەی لەروی ئاینیەوە لایان
داوە.
هۆکارێکی دیکەی ئەو مەرگەساتەی بەسەر ئێزیدییەکان
هات کورد بونیان بو، کە بە درێژایی مێژو هەر لە سەردەمە جیاجیاکانەوە روبەڕوی کردەوەی
نامرۆڤانەو کوشتن و بڕین بونەتەوە، کە دواترین هێرشیان لە سێی ئابی ساڵی (2014) دا
هەزاران کەس لە دانیشتوانی ئەو قەزایە و گوندەکانی دەوروبەری لەلایەن چەکدارانی
داعشەوە کۆمەڵکوژ کران و هەزاران کچ و ژنی ئێزیدیش رفێنران و دواتر وەک کەنیزەک لەلایەن
ئەو گروپەوە بەکارهێنران و تائێستاش چارەنوسی هەزاران کچ و ژن لای ئەو گروپە تیرۆرستییە
بە نادیاری ماوەتەوە. وەک دەبینین لە سەدەی رابردوەوە کورد روبەڕوی مەرگەسات کراوەتەوە،
جا بکەرەکەی کێ بێت، چی بێت، گرنگ ئەوەیە بە پێوەری یاسا نێودەوڵەتییەکان بەجینۆساید
بون لەقەڵەمدراو دەبێت ئەوانەی بەهەر شێوەیەک بێی دەستیان لەو کردەوانەدا هەبوە بێ
جیاکاری روبەڕوی دادگاو سزا بکرێنەوە.
پەرلەمانى کوردستان سێى ئابى وەک رۆژى کۆمەڵکوژیی
ئێزدییەکان دیاریکرد
رۆژى شەممە کە دەیکردە (3/8/2019) و لە پێنجەم
ساڵیادى ئەو کارەساتەدا، پەرلەمانی كوردستان بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای دیاریكردنی
رۆژی (3)ی ئاب، وەك رۆژی كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكان کۆبوەوە و پێشنیوەڕۆى هەمان رۆژ کۆمەڵکوژیی
ئێزدییەکان بە کۆى دەنگى ئەندامانى پەرلەمان پڕۆژەپێشنیازى بە جینۆسایدناساندنەکە
پەسەندکرا.
95 جار خوێندراوەتەوە