11 ساڵ بەر لە ئێستا شاعیر و نوسەری گەورەی کورد شێرکۆ بێکەس کە بەیەکێک لە قەڵەمە دیار و ناوازەکانی نێو ئەدەبیاتی کوردستان و ناوچەکە دادەنرا، بەهۆی نەخۆشییەوە کۆچی دواییکرد.

 

راپۆرت:KNNC

 

شێرکۆ بێکەس کوڕی شاعیری ناوداری کورد فایەق بێکەسە و لە دوی ئایاری 1940 لە گەڕەکی گۆیژەی شاری سلێمانی لەدایک بوە.

شێرکۆ بێکەس یەکەمین شیعری خۆی لە تەمەنی 17 ساڵیدا لە رۆژنامەی ژین بڵاو کردوەتەوە و ساڵی 1968 یەکەمین پەرتوکی شیعری بە ناوی تریفەی ھەڵبەست لە بەغداد چاپ کردوە.

لەساڵی 1987 لە سوید خەڵاتی (تۆخۆڵسکی) وەردەگرێت و ساڵی 1992 لە یەکەم کابینەی حکومەتی هەرێم دەبێت بە وەزیری رۆشنبیری و  ساڵی 1998 دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمی لە سلێمانی دامەزراند، کە تا ئێستا لە کارکردن بەردەوامە.

ساڵی 2009 سەرجەمی بەرهەمەکانی لە هەشت هەزار لاپەڕەدا چاپ کرد.

ئەو شاعیر و گەورە نوسەرەی کورد رۆژی چواری ئابی2013 لە ستۆکهۆڵمی پایتەخی سوید بەھۆی شێرپەنجەوە کۆچی دوایی کرد و لەسەر وەسێتی خۆی لە پارکی ئازادی لە شاری سلێمانی بەخاک سپێررا.



ژیان و بەرهەمەکانی

 

 
شێركۆ بێكەس، لەگەڵ چەند نوسەرێكی دیکەدا لە حەفتاكانی سەدەی رابردودا رەوتی روانگەیان دامەزراندوە، كە بەیەكێك لە گروپە چالاكەكانی بواری ئەدەبیاتی كوردی لەسەدەی رابردودا دادەنرێت.

خاوەنی دەیان دیوانی شیعری چاپكراوە، ساڵی (2009) بەر لەمردنی تەواوی بەرهەمەكانی لە كتێبێكی (هەشت) هەزار لاپەڕەییدا چاپكرایەوە، "پاسكیلێكی كەركوكی" دواین قەسیدەی درێژی بێكەس بو، بەڵام مەرگ مەودای نەدا تەواوی بكات.

شێرکۆ، شاعیری ئازادی و بەرگریکاری ژن و ئەوینی پاک و خۆشەویستی بێخەوش، شاعیری ئەنفال و کیمیابارانی هەڵەبجە و ژنە رەشپۆشەکانی پاش ئەنفال و منداڵە هەژارەکان و ماڵە بێ نەواکان، شاعیری رۆژانی ئاوارەیی و ژیانی کولەمەرگی سەردەمی شۆڕش و بەگژداچونەوەی دوژمنانی کورد، یەکێکە لە وەرچەرخێنەرانی شیعری کوردی و نزیکەی نیو سەدە پێش ئێستا رێچکەیەکی نوێی ئەدەبی کوردی گرتەبەر و هەنگاوێکی گەورەی لە ئەدەبی کوردیدا بڕی.

شێرکۆ بێکەس، شاعیری دژی نادادی و نایەکسانی و دژە ستەمکار و نەوای زوڵملێکراوان، بەدرێژایی نیو سەدە بە دەستێک قەڵەمێک پڕ لە چامەی رەنگین و بە دەستەکەی تری چەکی بەرگری لە دۆزی کوردی هەڵگرتبو، بێکەس توانی ئیستاتیکا لە نێوان شۆڕش و دڵداری و گوڵ و گولـلەی بەرگری و هەستی ناسک و توڕەبونی شاعیرانە بخولقێنێت، کەڵەشاعیرەکەی کورد ئاوێتەیەکی دروستکرد لە ئەڤینی ژن و توڕەبون لە پێناو خاکدا، لە سوتان بۆ نیشتیمان و باوەشکردنەوە بۆ جوانییەکانی ناوی، ئاوێتەیەک کە هەرگیز هیچ توخمێکی شیعریی نەکردە قوربانیی توخمێکی تر و لێزانانە هەرەمێکی بنیاد نا، کە بە درێژایی تیشکی رۆژ و گەورەیی ئەوین و خۆشەویستی خاک و ئازارەکانی ئاوارەیی. پانتایی لە دڵی هاونیشتمانەکانیدا داگیرکردبو.

شێرکۆ و شۆڕش

 

 
شاعیری گەورەی کورد شێرکۆ بێکەس، یەکێک بوە لەو نوسەرانەی کورد بە هۆی هەڵوێست و خەباتکردن لەپێناو گەلەکەی زۆرترین ئاوارەیی و ئازاری چەشتوە، ئەو کە ساڵی (1968) یەکەم دیوانی خۆی بە ناوی (تریفەی هەڵبەست) بڵاوکردوەتەوە، دواتر لەلایەن رژێمی بەعسەوە دوچاری دورخستنەوە لە نیشتیمان دەبێتەوە، بەڵام ئەوە ناتوانێت شێرکۆ و بەرهەڵستکاری لەیەک دابڕێت و لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی پێشودا، لەگەڵ کۆمەڵێک هاوڕێیدا گروپی روانگە دادەمەزرێنێت و دەبێتە سەرەتایەک بۆ شیعری تازەگەری کوردی.

دوای هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێی گەلی کورد، شێرکۆ بێکەس یەکێک دەبێ لەئەندامە سەرەتاییەکانی شۆڕش و بەنوسین و شیعرو پەخشانەکانی ورەی پێشمەرگەی بەرزدەکردەوە.

رەوانشاد نەوشیروان مستەفا ئەمین، یەکێک لە هاوڕێ دێرینەکانی شاعیری گەورەی کورد شێرکۆ بێکەس دەڵێت: له‌مێژبو له‌گه‌ڵ شێرکۆ دوربه‌دور ناسیاویمان هه‌بو، ئه‌گه‌رچی له‌ بیروباوه‌ڕی سیاسیدا بۆچونمان جیاواز بو، به‌ڵام من هه‌میشه‌ به‌ رێزێکی زۆره‌وه‌ له‌ شیعره‌کانی شێرکۆم ده‌ڕوانی، ئه‌وکاته‌ی له‌ "روانگه‌"دا بانگی نوێ کردنه‌وه‌ی ئه‌ده‌بی کوردیان دا، رێزی لای من زیاتر په‌یدا کرد.

شێرکۆ و شیعر

شێرکۆ بێکەس، لەدنیای ئەدەبی کوردیدا بەپایەیەکی بەهێزی نوێکردنەوەی شیعری کوردی دادەنرێت، ئەو جگە لەوەی چەندین شیعری نیشتیمانی و ئەوینداری نوسیوە، هاوکات وەک فەرهەنگێکی دەوڵەمەند وابوە بۆ زمانی کوردی.

شێرکۆ بێکەس خاوه‌نی پتر له‌ (30) كتێبی شیعرییه‌، به‌شێك له‌ شیعره‌كانی وه‌رگێڕاون بۆ زمانه‌كانی "عه‌ره‌بی‌ و توركی‌ و فارسی ‌و ئینگلیزی‌ و سویدی‌ و دانیماركی ‌و فه‌ره‌نسی‌ و ئیتاڵی ‌و ئه‌ڵمانی‌ و هه‌نگاری".

 

شێرکۆ بێکەس خاوەنی تریفەی هەڵبەست،  داڵ، من تینوێتیم بە گڕ دەشکێت، دەربەندی پەپولە، خاچ و مار و رۆژژمێری شاعیرێک، مەرگی زام و مەرگی هەتاو، گۆڕستانی چراکان، پایزەمیوان، کورسی، پیاوێک لە دارسێو، ئەزمون، ئێستا کچێک نیشتیمانمە، ئەسپێک لە پەڕەی گوڵاڵە، هەست و نەست، خێراکە مردن خەریکە بگات و چەندین کۆمەڵە شیعر و دیوانی ترە، ئەو شاعیرە جگەلەوەی چەندین خەڵاتی لە ناوخۆ و دەرەوەی کوردستان وەرگرتوە، هاوکات خەڵاتی تۆخۆڵستی لە وڵاتی سویدیش لە ساڵی (1998) وەرگرتوە، کە تایبەتە بە شاعیرە نوێخوازەکان.

جگە لەوەی بەشێکی زۆری پانتایی شیعرەکانی بۆ ئازار و داگیرکردنی نیشتمانەکەی و بەگژداچونەوەی داگیرکەر تەرخانکردوە، هەرئەوەشە نوسەران و رەخنەگران بە شاعیری بەرگری ناودەبەن و پێیانوایە، لە ئەدەبی کوردیدا شیعرەکانی بێکەس لە لوتکەدان.

شێرکۆ و هەڵوێست

 

شێرکۆ بێکەس دەیتوانی وەک کەسێکی ئاسایی و بگرە شاعیرێکی ئاسایی ژیانی بێ کێشە و دەریدەسەری هەبێت، دەیتوانی کارێک بکات هیچ حکومەت و دەسەڵاتدارێکی سەردەمەکەی خۆی لەمپەر نەخەنە بەر کار و ژیان و شوێنی نیشتەجێبونی، بەڵام ئەو شاعیرە گەورەی کورد هەمیشە بە هۆی هەڵوێستەکانییەوە دوچاری دەستگیرکردن و ئاوارەیی و راوەدونان بوەتەوە.

یەکەم هەڵوێستی ئەم شاعیرە ناودارەی کورد وەهای کرد، کە دور بخرێتەوە بۆ ناوەڕاستی عێراق و دوربکەوێتەوە لە ناوەندە رۆشنبیرییەکەی خۆی، بەڵام ئەوەک نەک نەیتوانی شێرکۆ بێکەس بێدەنگ بکات، بەڵکو بونە سەرچاوەیەکی ئیلهام بەخش کە شێرکۆ بێکەسی نیشتیمانپەروەر و ئەدەب پەروەر و شۆڕش پەروەر جۆرێکی نوێ لە شیعری کوردیدا بخوڵقێنێت، دواتریش بە وشە ناسک و لە هەمان کاتدا تەژی لە بەرگری و شۆڕشگێڕییەکانی تاوی بە ورەی پێشمەرگە دەدا و سەنگەری بەرگری دەکردە گڕکان و دۆزەخی داگیرکەرانی نیشتیمان، وەک نەوشیروان مستەفا دەڵێت، بۆ بزواندنی ورە و گیانی پێشمەرگە بێ وێنە بون.

 

دواتر کە رژێمی بەعس بۆی دەرکەوت ناتوانێت شاعیرێکی یاخی و هاوکات خاوەن بیرۆکەی خۆشەویستی نیشتیمان و بەرگری لە پێناویدا بێدەنگ بکات، فشارەکانی بۆ سەر ئەو شاعیرە چڕتر دەکاتەوە، بۆیە دواتر ناوبراو رو دەکاتە شاخ و بە شێوەیەکی پراکتیکی دەبێتە شۆڕشگێڕ و چەکی پێشمەرگایەتی لە شان دەکات.

پاش چەند ساڵێکیش رو لە دەرەوەی کوردستان دەکات و لە کاتی راپەڕینە مەزنەکەی گەلی کورد خۆی دەگەیەنێتەوە کوردستانی ئازادکراو.

هەڵوێستەکانی شێرکۆ بێکەس تەنها لە سەردەمی شاخ و داگیرکردنی کوردستاندا نەبوە، بەڵکو هەڵوێست و شێرکۆ بێکەس بون بە دوانەیەکی لێک دانەبڕاو، بە جۆرێک لەهەر شوێنێکدا شێرکۆی شاعیر و بەهەڵوێست زانیبێتی هەڵوێست پێویستی بەوە، درێغی نەکردوە و چوەتە بەرەی بە هەڵوێستەکانەوە، ئەوەتا چەند ساڵێک دوای راپەڕین و ئەوکاتەی خەڵکی کوردستان بە خۆشییەکانی راپەڕینەوە سەرمەست بون، ئەو بۆنی شەڕی براکان دەکات و پۆستی وەزیری رۆشنبیری جێدەهێڵێت و دەست لەکاردەکێشێتەوە.

دواتر بەشداری لە چەندین کەمپەین و گردبونەوە و داواکاریدا کردوە بۆ کۆتاییهاتنی شەڕی براکان، لە دەستگیرکردنی سەرکردەکانی کورد لە پارچەکانی تری کوردستان و تۆپبارانکردنی سنورەکان و هەمو پرسە نەتەوەییەکاندا هەڵوێستی هەبوە و بێ دەنگی بۆ تەنها چرکەیەکیش نەبوەتە هاوڕێی شێرکۆ.

 

شێرکۆ و مەرگ و وەسێتنامە

پاش نیوسەدە لە خزمەت بەئەدەب و شیعری کوردی و بەرگری لەناسنامەی کورد بون و بەگژدداچونەوەی داگیرکەرانی خاکەکەی، ئێوارەی چواری ئابی ساڵى (2013)، شاعیری گەورەی کورد شێرکۆ بێکەس لە ستۆکهۆڵمی پایتەختی وڵاتی سوید، بە نەخۆشی شێرپەنجەی سییەکان، دڵی له‌ لێدان كه‌وت.

کۆچی دوایی ئەو شاعیرە گەورەی کورد هەرزو لە میدیاکاندا بڵاوبوەوە و سەرەڕای دەربڕینی سەدان پرسەنامە و هاوخەمی لە ناوخۆی کوردستاندا، میدیا جیهانییەکانیش کۆچی دوایی ئەو شاعیرە ناودارەی کوردیان روماڵکرد و هەندێکیان بە باوکی ئەدەبی کوردی و هەندێکی تریان بە نێرۆدای کورد ناویان دەبرد.

شێرکۆ بێکەس، لە وەسێتنامەیەکدا کە لەدیدارێکی رۆژنامەوانیدا ئاشکرای کردبو، داوایکردبو لە ناو پارکی ئازادی و لە تەنیشت مۆنۆمێنتی شەهیدانی (1963) سلێمانیدا بنێژرێت.

 

دەقى وەسیەتنامەکەی

 

 
"من نامەوێت لە هیچ كام لە گرد و گردۆڵەكەكاندا بنێژرێم كە دیارن و ناویان ئەبرێ، یەكەم لەبەرئەوەی پڕبونەتەوە و دوەم لەبەرئەوەی من حەز بە قەرەباڵغی زۆر ناكەم، من ئەمەوێ ئەگەر سەرۆكی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانی شارەكەم رێگەم پێبدا و ئەوەم پێ رەوا ببینن كە لە پاركی ئازادیدا و بە تەنیشت مۆنۆمێنتەكەی شەهیدانی (1963)ی سلێمانیەوە بمنێژن، ئەوێ خۆشترە و تەنگەنەفەس نابم، من حەز ئەكەم بە مردویش نزیكی ئەو خەڵكە‌و ژن ‌و پیاو‌ی شارەكەم‌ و دەنگی مۆسیقا ‌و گۆرانی ‌و هەڵپەڕكێ‌ و یانە جوانەكانی ئەو پاركە بم.

 با كتێبخانەكەم‌ و دیوانەكانم و وێنەكانم ببرێن بۆ شوێن مەزارەكەم، با كافتریایەك‌ و باخچەیەكی بچكۆلانە لەو شوێنەدا هەبێت بۆئەوەی شاعیران‌ و نو‌سەران‌ و كچ ‌و كوڕی دڵدار ببنە میوانم، من ئەمەوێ لە ئێستاوە بەچاوی خەیاڵ تەماشای ئەو پاركە بكەم‌ و دوای مردنی خۆم ببینم، ئەمەوێ بەدەم چریكەی دیلان ‌و ئەڵڵا وەیسیەكەی مەردان ‌و سرودی (خوایە وەتەن ئاواكەی)ـەوە ئاڵای كوردستانم تێوە پێچرابێ ‌و بنێژرێم، من ئەمەوێ لە پرسەكەمدا مۆسیقا لێبدرێت، لەناو مەزارەكەمدا تابلۆی جوانی هونەرمەندانی شارەكەم هەڵبواسن، من ئەمەوێ دوای خۆم‌ و بەناوی (بێكەس)ەوە خەڵاتێكی ساڵانە تەرخان بكرێ ‌و بدرێت بە جوانترین دیوانە شیعری هەڵبژێردراوی ئەو ساڵە ‌و خەرجی ئەم خەڵاتەیش لەو میراتە بدرێ كە جێیدەهێڵم.

136 جار خوێندراوەتەوە