گرنگی ناسیۆنالیزم لەوەدایە، هێزی ئەوەی هەبێت نەژاد و کولتورە جیاوازەکان بەیەکەوە کۆبکاتەوە و لە چوارچێوەی یەک نەتەوەدا ڕێکیانبخات، وەک (ئەمریکا و بریتانیا) بۆ نموونە. بوونی ناسیۆنالیزم تەنیا بەمانای ژیانکردن لەسەر فەرهەنگ و مێژووی ڕابردوو نییە، مانای خۆ لە قاڵبدان لە ناو ڕووداوەکانی ڕابردوو و پیرۆزکردنیان نییە، بەڵکو هەندێجار پێویستدەکات، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕابردووە، بەبێ گەڕانەوە بۆ سەروەرییەکانی ئەو مێژووە، سەرلەنوێ و بە فۆرمێکی تازە، نەتەوە بونیادبنرێتەوە، واتە سڕینەوەی کولتوری ڕابردوو مانای لەناوبردن و سڕینەوەی نەتەوە نادات، بەڵکو مانای دووبارە دروستکردنەوە و داهێنانی کولتوریش دەگەیەنێت.


   لە کۆمەڵگەی ڕۆژئاواییدا، ناسیۆنالیزم زادەی ڕۆحی ڕۆشنگەری بوو. ناسیۆنالیزم لە بنەڕەتدا پەیوەندییەکی پتەوی بە فیکر، چەمکەکانی ئازادی تاکەکەس و ئەقڵانییەت و نیشتمانپەروەرییەوە هەبوو. ئەم جۆرە لە ناسیۆنالیزم ڕەنگدانەوەی خواستی سیاسی و کۆمەڵایەتی چینە مامناوەندەکان بوو. ناسیۆنالیزم لە ڕۆژئاوادا جەختی لەسەر واقیعییەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی دەکردەوە، نەتەوەی بە یەکەیەکی زیندوو و ڕاستەقینە دەبینی، نەک وەک نەژادێک.


دواتر و لە سەدەی بیستدا، لە هەندێ لە دەوڵەتانی ڕۆژئاوادا، هەروەها لە تەواوی ڕۆژهەڵاتیش، خەریکی بەتاڵکردنەوەی ناسیۆنالیزم لە ڕۆحە ڕۆشنگەرییەکەی بوون.لە ڕۆژئاوادا، نازیزمی ئەڵمانی و فاشیزمی ئیتاڵی، فیکری ناسیۆنالیزمیان تا ئاستی ناسیۆنالیزمی نەژادی و ڕاسیزم برد. لە کۆمەڵگەکانی ڕۆژهەڵاتیشدا ئەم ڕۆحی ڕۆشنگەرییەی ناسیۆنالیزمیان یان ڕەتدەکردەوە، یان هەر لە بنەڕەتەوە قبوڵیان نەبوو، لە بەرانبەر ئەوەدا لە هەوڵی دروستکردنی پەیوەندی لە نێوان دەسەڵاتگەرایی دەوڵەت و ئیمان، یان دەسەڵات و نەریتگەراییدابوون. لە سەرزەمین و بیرکردنەوەی ئێمەی کوردیشدا، ناسیۆنالیزم بە مانای ڕێگەیەک بۆ ڕزگاربوون لە دەسەڵات و هەژموونی داگیرکار و ئەویدیکەی بێگانە بوو، بەبێ ئەوەی ئەو ناسیۆنالیزمە بتوانێت دوای ڕزگاربوون لە ئەویدی، ئازادی و دیموکراسی بۆ ناوەوەی خۆی بهێنێت.

لە ڕۆژهەڵاتدا بەگشتی، ناسیۆنالیزم ڕەنگدانەوەی ویستی بنەماڵە خانەدان و نەریتییەکان بوو، واتە پێچەوانەی ڕۆژئاوا، نە ژێرخانێکی فیکری و ڕۆشنگەری هەبوو، نە ڕیشەی لە ناو واقیعی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا بوو، ڕەنگە هەر ئەوەش هۆکاری بەشێکی گرنگی ئەوە بێت، کە نەتوانیویەتی ئازادی و دیموکراسی بهێنێت، نە متمانەیەکی زۆریشی بەخۆی هەبێت. لێرەوە زۆربەی کات ئاڵوودەی جۆرێک لە گرێی دەروونی بووە، گرێی هەستکردن بە سووکایەتی و بچووک بینین لەلایەن ئەویدیکەی بێگانەوە، سەرەنجام ئەم جۆرە بینینەی لە بەرانبەر خۆیدا، بەشێوازی ڕادیکاڵانە و جوڵەی نائەقڵانی وەڵامداوەتەوە، رێک وەک ئەم وەڵام و جوڵەیەی ئێستای کورد سەبارەت بە دۆخی کەرکوک لەبەرانبەر دەسەڵاتی ناوەندی لە بەغدا کاری لەسەر دەکات.


   گرژییەکانی ئەم دواییەی کەرکوک، ڕەنگە هێزی ئەوەی هەبێت زۆر بابەتی زیاتر بۆ ئێمە ڕوونبکاتەوە و لە بەرانبەر هەندێ تێگەیشتنی جیاوازتری ناسیۆنالیزمیشدا ڕامانگرێت. ئەگەر دیقەت بدەین، کاتێک ناسیۆنالیزمی ڕۆژئاوایی دێت، زیادتر خەریکی بیرکردنەوە و سەرقاڵییە بە خەونەکانی داهاتوویەوە، هەرچی ناسیۆنالیزمی ڕۆژهەڵاتییە، لە ناپیرۆزیدا، خەریکی دروستکردنی پیرۆزی و، سەرقاڵی لە جوڵەخستنی مێژووە. ئەوە ڕوونە، کە زۆرجار بزووتنەوە و ئایدیۆلۆژیاکان بۆ بەدەستهێنانی ئامانجێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری دیاریکراو لەگەڵ یەکدیدا ململانێ دەکەن، لەم جۆرە ململانێیەدا، ناسیۆنالیزم بە دەگمەن دەبێتە ناسیۆنالیزمی نەتەوە، بەڵکو زیادتر ڕەنگدانەوەی تێگەیشتن و دیدی گروپێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی بچووک دەبێت سەبارەت بە نەتەوە و فۆرمی ململانێکان.


   ئەم چەند ڕستەیەم بۆیە نووسی، تا بزانین، ئەو گوتارە سادەیەی ئێمە، تایبەت پارتی دیموکراتی کوردستان، لە ئاستی عیراق بەگشتی و کەرکوک بەتایبەتی، کاری پێدەکات، بەرەو کوێمان دەبات و چەند دەمانکات بە یاریکەرێکی گرنگ لە یەکلاکردنەوەی ناکۆکی و پرسە هەڵواسراوەکانی نێوان هەرێم و بەغدادا. دیارە کە قسە لە کورد و گوتاری کوردی دەکەم، بە هیچ جۆرێک نامەوێ بڵێم، ئەوەی لە بەغداوە دێت، گوتارێکی دروستی دیموکراسی و بەیەکەوەژیانە. لە ئێستادا بەغدا، تێکەڵەیەکە لە گوتاری نەژادی، تایەفی و مەزهەبی، دینی و نەتەوەیی تاریک، ئەم گوتارە لە هیچ شوێنێکییەوە ناچێتەوە ناو ڕووبەرەکانی خۆشەویستی ژیان و بەیەکەوەژیان. بەڵام قسە ئەوەیە، بۆچی کاتێک ئەو بەغدایە بوونی نەمابوو، ئێمەش وەک کورد هێزی ئەوەمان هەبوو ئامانجی گەورە بەدەست بهێنین، گوتاری ناسیۆنالیستیمان نەرم و دیموکراسی، لە گوتاری غاندی ئاشتیخوازانەتر و لە هی ماندێلاش مرۆڤدۆستانەتر بوو، کەچی لە ئێستادا کە هێز و توانای ناوەکی و دەرەکی بۆ بەغدا گەڕاوەتەوە، پەنا بۆ گوتاری ناسیۆنالیستی توند و نەژادی دەبەین، لە کاتێکدا باش دەزانین ئەم گوتارە هێزی یەکلاکردنەوەی بچووکترین کێشەی بە قازانجی کورد، نابێت.


   دیدگای ناسیۆنالیزمی نەژادی، گەڕانەوەیەکی نازانستی و نائەقڵانییە بۆ ناوەوەی خۆت وەک یەکەیەکی کۆمەڵایەتی جیاواز، سەرسامبوونی لە ڕادەبەدەرە بە بوونی نەژادی و مێژوویی و کولتوری خۆت، بەردەوام خۆت لە ئەوانیدی باشتر، پاکتر، بڵندتر دەبینیت و نەژاد وەک ڕەگەزی زاڵ لە خۆبەراوردکردن بە ئەوانیدیکەی دەرەوەی خۆت، ڕۆڵی گرنگ و سەرەکی دەگێڕێت. گوتاری ناسیۆنالیزمی نەژادی، گوتاری دابەشکارییەکی پڕ ترس و تاریکە، لەگەڵ هاتنی ئەم گوتارەدا، بوونی منی گەورە و ئەویدی بچووک، منی ڕەسەن و ئەویدی ناڕەسەن، منی باڵا و ئەویدی نزم، دەستپێدەکات. ئەم جۆرە گوتارە، تەنیا لە ئاستی ڕوانین بۆ نەتەوەی بەرانبەر وەک یەکەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی ناوەستێت، بەڵکو شۆڕدەبێتەوە بۆ مامەڵەی پەیوەندی کۆمەڵایەتیش لەگەڵ تاکەکانی ناو ئەو نەتەوە جیاوازانە، واتە دەبێتە جۆرێک لە ڕوانینی گشتی و فۆڕمێک لە بیرکردنەوە، کە سەرەنجام جگە لە ڕاسیزم و توندوتیژی دژ بە نەتەوە، فۆڕمی بیرکردنەوە و بیروباوەڕەکانی دیکە، هیچی دی بەرهەم ناهێنێت.



   دیدی ناسیۆنالیزمی نەژادی، کۆی جوڵە و بەرەوپێشچوونەکانی مێژوو، ئاڵوگۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، لەسەر ئەو بنەمای نەژادییە لێکدەداتەوە، سەرجەم هەڵە و کەموکورتی و شکستەکانی ناوەوەی خۆی، تێکەڵ بە ناوەرۆکی گوتارەکە دەکات و خەریکی خوڵقاندنی حەماسی نەتەوەیی-نەژادی نائەقڵانی دەبێت. واتە ناسیۆنالیزمی نەژادی وەک سەرپۆشێک بۆ داپۆشینی شکستەکانی ناوەوە بەکاردەهێنرێت. بۆ نموونە شکستی ئێمە لە پێشکەشکردنی مۆدێلێکی مەدەنی و دیموکراسیانەی دەسەڵات لە کەرکوک، کاتێک پارتی و یەکێتی دەسەڵاتداری یەکەمی شارەکە بوون، شکستی دەسەڵاتی کوردی لە ئابووری سەربەخۆ، لە ئیدارەدانی دادپەروەرانەی سەرجەم سێکتەرەکانی ژیان و خزمەتگوزاری لە هەرێم، شکست لە دروستکردنی ژێرخان بۆ بونیادنانی دەوڵەت و تا دوایی.


ئەوەی ئەمڕۆ لە کەرکوک دەگوزەرێ، تەنانەت ئەوەی لە پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و بەغداش هاتووەتەپێش، سەبارەت بە کورد، بەرپرسیاری یەکەم دەسەڵاتی کوردییە، نەک بەغدا، ئێمە ڕۆحی شۆڤینییەت و نەژادپەرستی لە بەغدا دەبینین و دەبێت لە دژیشی بوەستینەوە، بەڵام ئەوەی ئەو ڕۆحەی بوژاندەوە، ئەوەی بە تەنیشت ئەو ڕۆحەوە دانیشت و دەستوری نووسییەوە، ئەوەی خەریکی بەهێزکردنەوە و دروستکردنەوەی ئەو ڕۆحە بوو، کورد خۆی بوو. کاتێک تۆ لە بەرانبەر ڕۆحێکی مردوودا، خەریکی بەشینەوەی گوتاری دیموکراسی،بونیادنانەوەی دەوڵەت و بەیەکەوەژیانی، ئەی بە چ لۆژیکێک دوای زیندووبوونەوەی ئەو ڕۆحە و بەهێزبوونەوەی، بۆ گوتاری نەژادی و ناسیۆنالیزمی نەژادی دەگەڕێیتەوە، لە کاتێکدا ئەگەر مرۆڤ سادەش بیربکاتەوە، نەک خۆی وەک سیاسی و مەرجەع پێناسە بکات، لەو ڕاستییە تێدەگات، کە ئەم گوتارە لە ئێستای پەیوەندی هێزی نێوان هەرێم و بەغدا، چ لە ئاستی ناوەوەی هەرێم و عیراق، چ لە ئاستی پشتیوانی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا، ناتوانێت بچووکترین دەستکەوتی سیاسی بۆ کورد وەک نەتەوەیەک بهێنێت.


لێرەوە گرنگ دەبێت ئەو ڕاستییە فیکرییە ببینین، ناسیۆنالیزمی نەژدای، لە هیچ شوێنێکییەوە ناتوانێت خزمەت، نە بە پرسی کورد و نە هیچ نەتەوەیەکی دیکەیش بکات، نە دەتوانێت ئارامی بۆ کورد، نە بۆ عەرەب و تورکمان و ئەوانیدیش بهێنێت. ئەم فۆڕمە لە ناسیۆنالیزم، جگە لە زیادترکردنی ژمارەی کوژراو و بریندار، جگە لە قوڵترکردنی برینەکان و ئاڵۆزترکردنی کێشەکان، جگە لە وێرانکردن و هەڵتەکاندنی سەرجەمی ڕایەڵەکانی پەیوەندی و بەیەکەوەژیان لە نێوان گروپە نەتەوەیی و ئاینیییە جیاوازەکان، ئەنجامێکی دیکە ناهێنێت.


   کێشەی هەرێم و بەغدا، لەناویشیاندا کەرکوک، نە بە گوتاری عروبەی عیراقی، نە بە گوتاری نائەقڵانی و نەژادی تورکمان و ئەردۆغانی مەرجەعی فیکری و سیاسییان، نە بە گوتاری ناسیۆنالیزمی نەژادی کوردی، جارەسەر ناکرێت. دەبێ هەم کەرکوکییەکان، هەم ئێمەیش و باقی گروپە نەتەوەییەکانی دیکەیش، لەوە بەئاگاتر و هۆشیارتر بین، چیتر لە ژێر تایتڵی ئەم گوتارە نائەقڵانی و دژەمرۆییە نەکرێین بە قوربانی. ناسیۆنالیزمی نەژادی، نەک هێزی ئەوەی نابێت هەنگاوێک وەک یاریکەر بمانباتە ناو مێژووی ململانێکانی عیراق و ناوچەکە، بەڵکو دەیان هەنگاو بەرەو پاشەکشەی ترسناکیشمان دەبات. ناسیۆنالیزمی نەژادی، گوتارێکی بەتاڵ لە ڕۆحی ڕۆشنگەری و ژیان و دیموکراسییە، هەموو ئەو ڕووبەرانە خاپوور دەکات، کە دەچنەوە ناو ماڵی بەیەکەوەژیان و ڕێزگرتن لە مرۆڤ. بۆیە ئەنجامی ئەم گوتارە، جگە لە شانازی حیزب بە زیادتربوونی ژمارەی شەهید، جگە لە بەکارهێنانی نائەخلاقییانەی خوێنی گەنجانی ئێمە لە ململانێی هەڵبژاردن، هیچ بەرهەمێکی دیکەی لێسەوز نابێت.