لەگەڵ داڕمانی دیواری بەرلین لە نۆی مانگی یانزەی ساڵی ١٩٨٩ و هەرەسی بلۆکی سۆڤییەت لە کۆتایی ساڵی ١٩٩١، جیهان لاپەرەیەکی خوێناوی لە مێژوی خۆی هەڵدایەوە و گفتەکانی بەرپاکردنی ئاشتی و مرۆڤدۆستی لە سەرتاسەری جیهان دەنگی دایەوە بۆ هێنانەدی خۆشگوزەرانی بۆ مرۆڤایەتی، لەهەمان کاتدا، بانگەشەکردن بۆ بەرجەستەکردنی بنەماکانی مرۆڤ هەمو کوچ و کۆڵانێکی گرتەوە و جیهانی لە خەیاڵدانی مرۆڤدا کردە گوندێک کە چارەنوسی هەموانی پێکەوە بەستەوە.

ئەوەی یارمەتی بڕواهێنانی بەم خەوندا و زیاتر بە زیندوی هێشتییەوە هەمو ئەو گۆڕانکاریانە بو کە شۆرشی تەکنەلۆجیا خستەیە نێوماڵی هەمو خێزانێکی ئەم سەرزەمینە. تەکنەلۆژیایەک کە پێشتر لە ژورە تاریکەکانی دەزگا هەواڵگەرییەکانی دەوڵەتان بۆ مەبەستی هەواڵگەری و بۆ زانینی کاتی بەکارهێنانی بۆمبی ئەتۆم بەکار دەهات، بەڵام دواتر هێواش هێواش هەمو ئامێرە تەکنەلۆژییەکان درانە بەرخۆر. بەداخەوە، تەکنەلۆجیایەک، کە لە کۆتاییدا، بۆ بەرژەوەندی یەک دەوڵەت و یەک گروپ و یەک پارتی سیاسی و یەک کۆمپانیا بەکارهات، نەوەک بۆ بەرژەوەندیەکی گشتی کە هەموان لە سەرتاسەری دونیادا و لە گوندەکەدا بە شێوازێکی یەکسان سودی لێببین و کۆمان بکاتەوە.

پەیمان بو، پەیمانی مۆراڵی سیاسی، سنورەکان بۆ ئازادی سیاسی و جوڵەی ئابوری و ئاڵوگۆری کەلتور واڵابکرێن و بانکەکان کارئاسانی دارایی بە یەکسانی بۆ هەمو ناوچەکان بکەن و پرۆژە ئابورییەکان هەمو کیشۆرەکان دادپەروەرانە بگرێتەوە و جەنگەکان بۆ ئەبەد کۆتایی پێبێت و دادوەری کۆمەڵایەتی بێتە دی و پرۆسەی دیموکراسی لە دونیادا شەفافتر بەرپابێت و ئیتر سەردەمی موئامەرات و جەنگ و پەلاماردانی سیاسی و سەربازی و کوشتنی سیاسی و ئینقلابی سەربازی زیندەبەچاڵ بکرێن و ببنە بەشێک لە رابردو، پەیمان بو سەردەمی مەدەنییەتی سیاسی باڵا دەست دەبێت!

کە ئاورێک بە توندی لە ئەوسا دەدەینەوە، کە چاوێک بە‌هێوری بە ئێستادا دەگێرێن، کە دەگەرێینەوە سەرەتاکانی نەوەدەکانی سەدەی رابردو، کە هەمو سەردەمەکان پێکەوە دەبەستینەوە، کە تەمەنێک لە پەرتەوازەیی پێکەوە گرێ دەدەینەوە، زۆر بەزەقی درک بە فێڵێکی سیاسی نێودەوڵەتی و گەردونی دەکەین، هەست بە شەرمەزاری دەکەین بەرامبەر بە پاشەکشێی خەونەکانی جیهانگیری، ئەو خەونانەی لە ماوەیەکی کەمی مێژودا بونە دێوزمە و وای کرد لە جاران زیاتر مرۆڤایەتی لە یەکتر دور بکەوێتەوە و پارچە پارچە و هەلاهەلابن، جەنگە تایەفییەکانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا و سیاسەتەکانی برێکست لە بریتانیا و جەنگی روسیا و ئۆکرانیا و جەنگە تایفییەکانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا و سەرهەڵدانی تیرۆریزم لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و ئەوروپادا و سەرهەڵدانی تەوژمە نیوناشنالیزمە نوێیەکان لە ئەمریکا و جەنگە بەردەوامەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست و تەنانەت جەنگی کۆرۆناش..هتد، سەرباری ئەمانەش، خەونی دەستکاریکردنی نەخشەی جیهان، ئەم دیاردانە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە هەناوی خۆیدا هەڵتەکاند و ئەوەندەی تر بە ئێمەی وت ئەو کاتەی جۆرێک لە ئایدۆلۆژیای سیاسی رەسمی دەوڵەتێک یان گروپێک لەگەڵ بەرژوەندییە ئابوری و داراییەکان و سەرچاوەکانی وزە ناکۆک دەبن سەنگەرێکی شەرانگێز دژ بە یەکتر و دژ بە مرۆڤایەتی هەڵدەچنرێت و لورە و دەهۆڵی جەنگ هەمو ناوچەکان دەتەنێت.

با دیاردەی کۆچ و کۆچبەریشمان لە یاد بێت کە دیاردەیەکی زەقی دونیای جیهانگیرییە و بەداخەوە تا ئێستا بەردەوامەوە لەبەرئەوەی کێشە و ململانێ سیاسییەکان لە ناوچەکانی دونیا بەردەوامە، نە ئارامی سیاسی و نە سەقامگیری ئابوری و کۆمەڵایەتی وەک ئەوەی نوقڵانەیان بۆ دەکرت هاتە ئاراوە. لە ئێستادا، پێداچونەوەیەکی ریشەیی ستراتیژی بە ئەرک و بەرپرسیاریەتی زلهێزەکان و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان پێویستە، بەداخەوە ئەو دۆخەی کە ئێستا هەیە بۆشاییەکی سیاسی فراوانە لەسەر دو ئاست، یەکەمیان، نەبونی دەوڵەتێک کە سەرکردایەتی دونیا بکات بۆ راگرتنی پارسەنگی بەرژوەندییەکان لە پاش پاشەکشێی ئەمریکا و شەکەتی خەزێنەکەی، دوەمیان، نەبونی کەسانی سیاسی کاریزمە کە ئەو دەستەڵاتانە بگەرێننەوە کە لە دامەزراوەکانی وەک نەتەوە یەکگرتوەکان و یەکێتی ئەوروپا و حکومەتەکانی ئەوروپا سەندراوەتە، تاوەکو مۆراڵی سیاسی لە راپەراندنی ئەرکی دامەزراوەکان پیادەبکرێن، نمونەیەکی نزیک، لە ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا، بریتانیا سێ سەرۆکی وەزیرانی گۆڕی بەبێ ئەوەی کۆدەنگی هەڵبژاردنیان لەسەر هەبێت، دۆخی دیفاکتۆی سیاسی و فریاگوزاریی ئابوری خەسڵەتی سەرەکی پرۆسەی سیاسی بو.

هەمو ئەو دیاردانەی سەرەوە، بە شێوازی جیاواز، زەمینەیان رەخساند بۆ سەرهەڵدانی گەندەڵی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری لە سەردەمی جیهانگیریدا، هەر خۆی گەندەڵی سیاسی بوە بەشێک لە پرۆسەی جیهانگیری و بە جیهانیکرا. ئەم کارە وای لە زۆربەی رێکخراوە نێودەوڵەتییە رەسەنەکان کرد سەرقاڵی بەرەنگاربونەوەی گەندەڵیبن. چەندان ڕێکاری سیاسی و ئیداری پیادە کرا بۆ روبەروبونەی پەتاکانی گەندەڵی، بەڵام زۆر کاریگەر نەبون.

یەکێک لە ئامانجەکانی جیهانگیری دەبوایە ئاڵۆگوری شتومەک و پارە ئاسانتر و شەفافانەتر بوایە، بەداخەوە خەونەکە هەر خەو بو، چارەسەری ئابوری بنەرەتی بۆ هەژاری، بە گوێرەی خەونی جیهانگیری نەدۆزرایەوە، هەژاری لە وڵاتی کارەساتەکانی وەک یەمەن و تەنانەت عێراق نەوەک مایەوە بەڵکو ئاڵۆزتر بو، لە بەرامبەری هەژاری ئەوان، دەوڵەتە پێشکەوتوەکان گەمێیان بە ئاڵۆگۆڕی پارەوە بۆ مەبەستی سیاسی و پینەکردنی قەیرانی ئابوری دەکرد کە لە دیاردەی جیهانگیری دەکەوتەوە، باشترین نمونە، قەیرانی کوشندەی دارایی ساڵانی ٢٠٠٨ و کۆنترۆڵکردنی بازاری دارایی و موڵکایەتی لە لایەن گروپە مافیاکانەوە لە بریتانیا و دەوڵەتە ئەوروپییەکانی دیکە و هەماهەنگی کۆمپانیای لافارجی فەرەنسی لە سوریا لەگەڵ داعش و تێکچونی شیرازەی کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست.

لە سەردەمی جهیانگیریدا، دۆخەکە بۆ عێراق بە گشتی جیاواز بو. عێراق لە پاش چەندان ساڵ لە ململانێی سیاسی سەخت و جەنگی بەردەوام، هەستی بەرپرسیاریەتی یاسایی و سیاسی بۆ بیناکردنەوە و ژیان، نەوەک لاواز بو، بەڵکو هیچ جۆرە پرۆژەیەکی سیاسی سەرکەتو بەدینەدەکرا بۆ قوتاربون لە گەندەڵی سیاسی، نەوەک هەر ئەوەندە بەڵکو ئەو سەرماییە داراییە کە دەوڵەتەکەی هەیبو بەکارهات بۆ پتەوکردنی پێگەی تاییفی و دەوڵەمەندبون بۆ مەرامی سیاسی. لە عێراق، وڵاتێک لە چەندان وێستگەی سیاسی گواستنەوەدا، دوچاری گرفتی کەمەرشێن بو کە هەمو لایەک بەرپرسیاریەتیان هەبو لە دەستنیشانکردنی کەسەکان، هێشتا، بەداخەوە، سەلامەتی و ئەمنیەتی مرۆڤەکانی، لە دۆخێکی نائارامی سیاسی و ئابوریدایە، هێشتا ناتوانین بڵێنن وڵاتەکە پێی ناوەتە ئەوەی کە قۆناغێکی پەرسەندی ئابوری پشتئەستور بە نەخشەرێگایەکی سیاسی هەیە، هیوادارین گۆرانکارییە سیاسیەکانی ناوچەکە یارمەتیدەر بێت.

پوختەی قسە: زۆر جار قسە لە پلانی نێودەوڵەتی ستراتیژی درێژمەودا دەکەن، بەداخەوە روداوە سیاسییەکان پێچەوانەی ئەو پلانە ئاراستە دەکران، ئەوەی کاری کردەیە، دامەزراو و رێکخراو و چارەتییەکانی کۆمەڵگە لە دونیادا، بە گشتی، دەبێت توندوتوڵ کار بکەن، تاوەکو فشاری بەردەوام هەبێت، تاوەکو لە پرۆسەی سیاسیدا بەشداربن، لانی کەم، قسەیەکی پڕ لە حیکمەتی سیاسی بە رێکارێکی میانڕەوی سیاسی بونی دەبێت و کار بۆ هێورکردنەوەی شەپۆڵ بکات و ئاراستەی دروستی روداوەکان بکات.