رۆژی هەشتی‌ مارس-ی هەمو ساڵێک، بەرۆژی جیهانی ژنان دانراوە، لەم رۆژەدا یادى خەبات و مافەکانى ژنان لە سەرتاسەریی جیهان دەکرێتەوە، سەرباری ئەوەى یەكسانیی و دەرفەتی كار و پاراستنی شكۆی مێیەنە و كۆتاییهێنان بە چەوسانەوەی رەگەزیی لەهەندێک وڵاتى جیهان لە قۆناغى سەرەتاییدایە.

رۆژێکی مێژویی

مێژوی‌ هەشتی‌ مارس دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (1856) کاتێک هەزاران ژن له‌دژی‌ گرانی‌ كاركردن و ئه‌و ئه‌ركه‌‌ی‌ كه‌ درابو به‌سه‌ریاندا رژانه‌ سه‌ر شه‌قامه‌كانی‌ نیویۆرك، له‌به‌رامبه‌ردا پۆلیسی‌ ئه‌و ناوچه‌یه‌، به‌ شێوه‌یه‌كی‌ زۆر توند، روبه‌ڕوی‌ ژنانی‌ خۆپیشانده‌ر بونه‌وه‌ چه‌ندینیان لێكردنه‌ قوربانی‌، به‌ڵام ئه‌و خۆپیشاندانه ‌بوه‌ هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ وا له‌ به‌رپرسانی‌ ئه‌و وڵاته‌ بکات كێشه‌ی‌ ژنان بخه‌نه‌ ناو كاری‌ رۆژانه‌یانه‌وه‌.

له‌ ئاداری ساڵی‌ (1908)دا له‌ نیویۆرك، هه‌زاران ئافره‌تی‌ كارگه‌ی‌ چنین رژانه‌ سه‌ر شه‌قامه‌كان، به‌ڵام به‌ شێوه‌یه‌كی‌ جیاواز كه‌ هه‌ر ژنێك، پارچه‌یه‌ك نان و چه‌پكێک گۆڵیان به‌ده‌سته‌وه‌ بو، كه‌ لەو خۆپیشاندانەدا ژنان داوای‌ كه‌مكردنه‌وه‌ی‌ سه‌عاتی‌ كاركردن و كار پێنه‌كردنی‌ منداڵان و رێگه‌ دان به‌ ژنان به‌ مافی‌ ده‌نگدان ده‌كرد.

ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ بەو شێوه‌ مه‌ده‌نیه‌ ساڵ به‌ ساڵ له‌ هەشتی‌ ئاداردا فراوان بو تا وایلێهات له‌ ساڵی‌ (1977) رێكخراوه‌ نێو ده‌وڵه‌تییه‌كان، داوای‌ له‌ وڵاتانی‌ جیهان كرد هەشتی مارس (ئادار) وه‌ك رۆژی‌ ژنانی‌ جیهان ده‌ستنیشان بكرێت.

خەباتی ژنان لەپێناو مافەكانیان
هەوڵەكانی یەكسانی ژن ‌و پیاو مێژوییەكی دێرینی هەیە، لە مێژوی هاوچەرخیشدا نادادپەروەری كۆمەڵایەتیی ‌و هەوڵەكانی یەكسانی قۆناغ بە قۆناغ درێژەی بە خەباتی ژنان لەپێناوی مافەكانیان داوە.

دوای دەركەوتنی كارگە گەورەكان ‌و گۆڕانی سەرچاوەی داهات لە كشتوكاڵەوە بۆ فرە سەرچاوەیی، خەباتی ژنان گۆڕانی گەورەی لە داواكاریی‌ و رێگاكانی بەخۆیەوە بینی.

ساڵی (1856)، هەزاران ژن لە شاری نیویۆركی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دژی ئەو بارودۆخە نامرۆڤییەی تێیدا دەژیان ‌و كاریان دەكرد رژانە سەر شەقامەكان، ئەگەرچی خۆپیشاندانەكە بەشێوەیەكی توندوتیژانە سەركوت كرا، بەڵام وایكرد بەرپرسانی ئەمەریكا جیاواز لە جاران  بیر لە ماف‌ و خەباتی ژنان بكەنەوە.

لە رۆژی هەشتی مارسی ساڵی (1908) هەزاران كرێكاری كارگەی رستن‌ و چنین لە شاری نیویۆركی ئەمەریكا رژانە سەر شەقامەكان بەمەبەستی كەمكردنەوەی سەعاتەکانی كاركردن ‌و راگرتنی كاركردن بە منداڵان‌ و پێدانی مافی دەنگدان بە ژنان.

ئەمە بە سەرەتای دروستبونی بزوتنەوەی فێمێنیستی دادەنرێت لە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا، لەگەڵ ئەوەشدا ژنانی  ئەمەریكا داوایان لە هاو رەگەزەكانیان كرد لە وڵاتانی ئەوروپا هاوكارییان بكەن بۆ دیاریكردنی رۆژێك كە تایبەت بێت بە رۆژی جیهانی ژنان.

لە ساڵی (1945) كۆنگرەی یەكێتی ژنانی دیموكراتی جیهانی كە لە رێكخراوەكانی نزیك لە حیزبی شیوعی پێكهاتبو داوای كرد هەشتی مارس وەك رۆژی جیهانی ژنان دیاری بكرێت، بەڵام لە ئاستی نێودەوڵەتی خەباتی ژنان بە خێرای قبوڵ نەدەكرا، تا ساڵی (1977) نەتەوە یەكگرتوەكان ئامادە نەبو دان بە رۆژێكدا بنێت بۆ ژنان.

لەو ساڵەدا خەباتی ژنان پێی نایە قۆناغێكی جیهانی تازەوە،  نەتەوەیەكگرتوەكان داوای لە وڵاتان كرد رۆژێك بۆ ژنان دیاری بكەن، ئەوە بو زۆرینەی وڵاتان هەشتی مارسیان وەك رۆژی جیهانی ژنان دیاریكرد.

لەئێستادا خەباتی ژنان بۆ یەكسانی دەرفەتی كارو پاراستنی شكۆی مێیەنە و كۆتاییهێنان بە چەوسانەوەی رەگەزیی لە هەندێك وڵات قۆناغی گرنگی بڕیوە،  لە هەندێك وڵاتیش لە قۆناغەكانی سەرەتادایە.