دوور لە تەفسیر و لێکدانەوەی لۆکەڵی باو، نزیک لە دۆزینەوەی توانا و بەکارهێنانی کارامەیی یاسای و سیاسی بەشێوەیەکی گونجاو و بابەتییانە، لەسەر ئاستی ناوەرۆک و ئامرازە تەکنیکییەکانی میدیا، بۆ ئەو مەبەستانە، ئەم نووسینە لەسەر دوو ئاستی پەیوەندبەیەکەوە کار دەکات. یەکەمیان؛ بۆ دەستنیشانکردنی خەسڵەت و پەیوەندی نێوان ئەکتەرەکانی نێو میدیا و پانتایی سیاسەت، بە تایبەتی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا، هەر جارێک ئەم پرۆسەیە دەستپێدەکات ئەوان دەبنە یەکێک لە کارەکتەرە سەرەکییەکانی نێو پرۆسەکە و هەموو سەنگەرە سیاسییەکان، بێ گوێدانە بەرنامەی سیاسی، بە رووخساری ئەوان پڕ دەبنەوە، لەبەرئەوەی سەنگەرە سیاسیە جیاوازەکان پرۆسەی هەڵبژاردن وەک نمایشێکی دەرەوەی کرۆکی پرۆسەی بڕیاری سیاسی دەبینن و دەخوازن پەیوەندی نێوان رووخسار و دەنگدەر بۆ خۆیان بقۆزنەوە، بێ گوێدانە ناوەرۆک و بەرنامەی سیاسی پارتی سیاسی. دوومیان؛ مەوداکانی زانین و مەعریفەی ئەوانە کاریگەری لەسەر پرۆسە و تەکەتول و ئاراستەکانی نێو ژیانی پەرلەمانتاری هەیە، تەنانەت ئەوە میدیاوانەکانن لە لایەن سیاسیەکانەوە بۆ مانۆری سیاسی بەکار دێن، لە بۆنەیەکی دیکەدا باسمان لە راستییەک کردووە ئەویش ئەوەیە میدیاوان شارەزای دارشتنی هەواڵە، بەڵام مەرج نییە شارەزای دارشتنی یاسا و ئارگومێنتی یاسایی و سیاسیبن، بە تایبەت سەرچاوە سنووردارەکانی مەعریفەیان فاکتەرێکی دیکەیە کە کاری کوشندە لەسەر ئاستی هۆشمەندی یاسایی و سیاسی دەکات.

لە نێو دەرخستنی ئەو ئاستانەدا، ئامانجێکی دیکەی ئەم نووسینە راکێشانی سەرنجی خوێنەرە بۆ راستییەک کە میدیا و سیاسەت دوو کایەن زۆرترین گەمە و رەفتاری پۆپۆلیزمی بەخۆە دەبینن، دەبێت لە هەڵمەتی میدیایی و سیاسیدا و لە ژیانی سیاسی پەرلەمانتاری ئاییندەدا دووبارە نەبنەوە، یاخود لانی کەم، خۆمانی لێ بپارێزین. هەر بۆیە، مەبەست لەم هەوڵە باشترکردنی ئادای سیاسی ئەو بەربژێرانەیە کە لە بواری میدیاوە دێنە کایەی سیاسییەوە، لە هەمان کاتدا، ئەنجامدانی هەڵسەنگاندنێکە، لەم قۆناغەدا، لەبەرئەوەی هەڵبژاردن لە بەردەرگایە، هەڵسانگاندن بۆ پەیوەندی نێوان ئەو پەرلەمانتارانەی پاشخانیان میدیایە لەگەڵ ئەرکی پەرلەمانتار خۆیدا. ئەم چەند دێرەش تیشک دەخاتە سەرئادایان تاوەکو لە رێگەی ئادای پەرلەمانتارەکانی خولەکانی پێشووەوە هەندێ سوود لە عیبرەت و وانە و هەڵەکانی رابردوو وەربگرین و پەیامێکی رەوا و پیشەیی و میانڕەو بۆ کاری پەرلەمانتاری ئاییندە هەڵهێنجێنین.

بێگومان ئەوە مافێکی سەرەتاییە و میدیاوانەکان ئازادن خۆیان لە چ بەرەیەکدا بەربژێر دەکەن، بەڵام لەو مافە گەورەتر، مافی خەڵک و هاوڵاتییە کە دەستنیشانی کەسی گونجاو بکەن و دڵنیایی وەربگرن لە توانا و ئاستی سیاسی و یاسایی بەربژێر بەوەی کێ شایەنی ئەوەیە لە پەرلەمان نوێنەرایەتی کێشە گشتییەکان و بەرنامەی سیاسی بکات. لە ئیستادا، ئەوەی سەرنجمان رادەکیشێت ئەوەیە کەس تا ئێستا لە رێگەی بەرنامەی سیاسییەوە خۆی بە دەنگدەر نەناساندووە، رەنگە بڵێن هەڵمەتەکە دەستی پێنەکردووە، بەرنامەی سیاسی بەتەمەنێک دادەرێژرێت نەوەک بۆ وەرز و بۆنەی سیاسی، تەنانەت تارمایی بەرنامەی سیاسی بەدی ناکرێت، لە کاتێدا کاری ستاندەر بەرنامەی سیاسییەکەیە، نەوەک روخساری بەربژێر!

دەستنیشانکردنی ئەو خەسڵەتانە یارمەتیمان دەدات عورف و نەریت بۆ هەڵبژاردنی کاندید لە کایەی میدیاوە دامەزرێنین، لە هەمان کاتدا، دامەزراندنی ئەو پێوەر و رێکارە ستاندەردانە کە مەرجن لە بەربژێردا هەبن، لەبەرئەوەی زوو یان درەنگ، هەڵبژاردنی پەرلەمان ئەنجام دەدرێت و گرنگە وێستگەیەکی فراوان بۆ راڤەکردنی پەیوەندی نێوان میدیا و هەڵبژاردن هەبێت.

ئادای میدیاوانەکان ئەوەندەی تەفسیری کەلتووری لۆکەڵ هەڵدەگرێت، ئەوەندە رەنگدانەوەی فێربوونی ناوەرۆکی پەیوەندییە سیاسییەکان نییە، بەمانایەکی ئاسانتر ئەوەی چاوەڕوان دەکرێت لە میدیاوان کە دێتە پانتای سیاسەت و دەبێتە سیاسەتمەدار، پاشخانی میدیا هەموو ئەو کایەیە نەبێت کە پشتی پێی ئەستوورە، با ئاگاداری ئەو راستییەش بین وەک ناوەرۆکی سیاسی، سەرچاوەکانی مەعریفەی زۆربەیان تەنها زمانی کوردییە کە بەداخەوە بەرتەسکی لە جوگرافیا و مەوداکانی زانیندا دەخوڵقینێت، ئەو مەودایانەی کە تەمەنیان تیا بەسەر بردووە و یارمەتیدەرنیین وێنە گەورەکە ببینن. وەک خۆئامادەکردن بۆ ئەو پرۆسەیە پێویستە بەربژێرەکان گواستنەوەیەک لە خۆیاندا بکەن، گواستنەوە لە کایەی میدیاوە بۆ کایەی سیاسەت دەخوازێت زانین و مەعریفەیان دەمەزەرد بکەنەوە و بەرگێکی فراوانتر  لە نوێنەرایەتی سیاسی بۆ خۆیان بدرون.

خاڵێکی سادە؛ لەو بڕوایەدا نیم کە بۆ ئەم هەڵبژاردنەی، کە رەنگە بکرێت و نەکرێت، تاقیکردنەوەیەکی سادە بۆ تواناکان کرا بێت، جاران باشتر بوو، تاقیکردنەوەیەکی سادە ئەنجام دەدرا. ئەمجارە، دڵسۆزی بۆ پارتی سیاسی تەنیا پێوەرە بۆ بوونە بەربژێر، پارتی سیاسی داوای هەڵوێستی سیاسی جێگیر لە بەربژێرەکان دەکات کە بەداخەوە هیچ جۆرە گەرەنتییەک نییە لەبەرئەوەی هەموو بەربژێرەکان بەتایبەتی میدیاوانەکان بە مافی خۆیان دەزانن سەنگەرەکان بگوازنەوە، وەک ئەوەی سەنگەرەکان تەنها هی سیاسەتمەدارەکان بێت!

بەداخەوە، بەشێوەیەکی گشتی، هەموو ئەو پێشکەوتنە تەکنەلۆژیایانەی لە دونیادا روویاندا، کاریگەری ئەرێنی لەسەر گۆڕینی شێوازی بیرکردنەوە و کەلتووری باو نەبوو، بەڵکو ئەو شۆرشە تەکنەلۆجییە تەکنیکیە یارمەتی دەرخستنی ئەوە کایە سیاسی و کۆمەلایەتی و ئابورییەی دا وەک خۆی، چەپەکان و راسترەوەکان و کۆمۆنیست و ئیسلامییەکان وەک خۆیان دەرکەوتن. ئەوەی روویدا شۆرش نەبوو لە گۆرینی ناوەرۆکی سیاسی بە گشتی و ناوەرۆکی بابەتەکانی نێو میدیا بە تایبەتی، مەبەست و مەرامە سیاسییە کلاسیکییەکان وەک خۆیان بەتەکنیکی نوێوە دەرکەوتن، کارەکە لەو ئاستەشدا نەوەستا بەڵکو ئەو پانتاییە تەکنیکییە بە بارێکدا یارمەتی شێواندنی پەیامە سەرەکییەکانیدا. لە پرۆسەی سیاسیدا بە گشتی و لە ژیانی پەرلەمانیدا بە تایبەتی ئەم راستییە زۆر روون و ئاشکرایە. خاڵێکی دیکەی گرنگ ئەوەیە کە ئامرازە تەکنیکییەکانی بەکارهاتوو کاریگەری لەسەر ئاستی هۆشمەندی خەڵک بەشێوەیەکی نەرێنی هەبوو و هەیە.

ئەوەی چاوەڕوان دەکرێت، ئەم جارە، ئامرازەکانی میدیا لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا بە چری و بە خراپی بەکار بێن، بۆ نموونە، تیکتۆک کە زیاتر گەنجان تەماشای دەکەن، یەکێک دەبێت لەو تەکنیکە میدیایانەی بەشێوازێکی بەربڵاو بەکار دێت. زۆربەی شەڕ و ململانێکان لەو پانتاییەدا دەکرێن، هەر بۆیە گرنگە بە وریاییەوە پەیرەوی رێساکان و رێنماییەکان بکرێن کە بەشێکن لە بەرجەستەکردنی پرۆسەی دیموکراسی، هەر بۆیە بەکارهێنانی تیکتۆت بە تەنها بەس نییە بۆ قەناعەت پێکردنی گەنجان بۆ ئەوەی بەرەو دەنگدان بڕۆن. رۆڵی تیکتۆت گواستنەوەی یاخود تۆمارکردنی رستیەک یان دەستەواژەیەکی پوختی سیاسییە Political Statement  بۆ ئەوەی بە خێرای سەرنجی دەنگدەر راکێشێت کە بەداخەوە رەنگە ئەو دەستەواژانە بە پاساوی ئەوەی کە بۆ هەموو خەڵکە، ختوکەی هەست و سۆزی خەڵک بدات و بەربژێر بەبێ ئەوەی ئاگادار بێت دەکەوێتە خانەی پروپاگندەی پۆپیولیستیەوە.

دەنگدەر لە کاتی هەڵبژاردندا حوکم دەکات، پرۆسەکە ئەو بوارە بۆ دەنگدەر دەرەخسێت بە باش یان خراپ مێژووی وڵاتەکەی بنوسێتەوە، لەم پانتاییەدا گوازرشت و دەربرینەکانی بواری پەیوەندییە سیاسییەکان Political Communications لە وێنە و ڤیدیۆ و پۆست و ناوەرۆکە سیاسییەکان بە مانای کەلتووری خۆیانەوە دەردەکەون و ماهیەتی بەربژێرەکان و پارتە سیاسییەکانیان پیشان دەدەن، من هەرگیز لەگەڵ ئەو رایەدا کۆک نیم کە دەڵێت خەڵک حەز و ئارەزویان بە جنێودانە و دەبێت هەموو بچنە ئەو پێشبرکێیەوە، هەرگیز نابێت دۆخی دیفاکتۆ یاخود ئەو دۆخەی کە باوە ئاراستەی بەرنامی سیاسی و هەڵمەتی سیاسی بکات، من لەو بڕوایەدام، لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگدەر بەر لەوەی دەنگەکانیان قووت بدرێن بەدوای جیاوازیدا دەگەرێن بۆ ئاشتبوونەوەی سیاسی، ئەگەر ئەو بوارە نەبێت دەنگ نادەن، دەنگدەر بە دوای پارتی سیاسیدا ناگەرێت، ئەوەندەی بەدوای رەفتارێکی سیاسی جیاوازدا دەگەرێت، دەنگدەر بەدوای پاڵەوانی قسەکەردا ناگەرێت ئەوەندەی بەدوای توانای کەسێکدا دەگەرێت کە بەرنامەی سیاسی، نەوەک هەر دەخوڵقێنێت بەڵکو پیادەی دەکات. ئەمەش کاری تاکە کەس نییە، هەر بۆیە کێ کار لەسەر دەمەزەرکردنەوەی بەرنامەی سیاسی دەکات ئەو براوەیە، نەوەک پاڵەوانەکانی تیکتۆت و ئامرازەکانی دیکەی سۆشیال میدیا.

خاڵێکی دیکەی گرنگ هەیە کە دەبێت رەچاو بکرێت؛  مامەڵەکردن لەگەڵ میرات و رەمزە سیاسییەکان بە شێوازە کلاسیکییەکەی جاران ناخوات، کاریگەرنابن وەک ئەوەی کە لە هەڵمەتەکانی رابردوودا ئەنجام دران، دەنگدەر دەیەوێت دڵنیابێت لەوەی میراتی سیاسی تا چەند لە ئێستادا و بۆ ئاییندە دەمەزەرد دەکرێتەوە، گفت بە پابەندبوون بە میراتی سیاسییەوە بەس نییە، ئەگەر پابەندبوونەکە نەکرێتە بەرنامەی سیاسی، زیندووکردنەوەی میراتی سیاسی دید و نەخشەرێگای سیاسی دەخوازێت، ئەگەر میدیاوان لەسەرەتاوە بڕیاری دابێت نەبێتە سیاسەتمەدار و بە ئارەزووی خۆی سەنگەری سیاسی بگوێزێتەوە ئەوا تاقەتی کارکردنی لەسەر دەوڵەمەندکردنی بەرنامەی سیاسی نابێت و ئەو کار بۆ مەبەستێکی دیکە دەکات.

وێنە و ڤیدیۆ و قسەکانی رەمزە سیاسییەکان پێویستیان بەوەیە لە چوارچێوەی رابردوو لە رێگەی توانا و روخساری "دەم وچاوی" نوێوە دەرباز بکرێن. ژیانەوەی پرۆگرامی سیاسی رابردوو بە تەوزیف کردنی توانای ئاییندەوە دەبێت، نەوەک خولانەوە لە بازنەی رەمزە سیاسییەکان کە رەنگە ئەو کارە ئەوەندەی زیان بە مێژوویان بگەیەنێت، ئەوەندە ئیزافە نەبێت بۆ ئەدەبیاتی پارتە سیاسییەکە و پرۆگرامە سیاسییە دیاریکراوەکە. خاڵی سەرنجراکێشەر ئەوەیە زۆربەی بەربژێرە میدیاوانەکان جێ گۆرکێی سیاسیان کردووە و بە ئاسانی ناتوانن ئەو رەمزانە بەکار بهێنن کە رۆژێک لە رۆژان بەدوی ئەوان کەوتبوون.

لە خۆئامادەکردن بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردنی ساڵی داهاتوو، لە ئێستاوە، پارتی کرێکارانی بریتانیا دۆخێکی سیاسییان خوڵقاندووە کە هەموو خەڵک وا بزانن بەرێژەیەکی زۆر پارتی کرێکاران هەڵبژاردنی داهاتوو دەباتەوە، چەندان کتێب و نامیلکە و مانفێست و پرۆگرامە سیاسییەکەیان لە هەموو ئامرازە تەکنیکییەکانی میدیا و لەبەردەم ماڵەکان و لە کۆبوونەوەکان و چاوپێکەوتنە تەلەفزیۆنی و کۆڕەکاندا بەردەوامە، گۆرانکارییەکی گرنگیان لە نێو خۆیاندا ئەنجامدا، لە پێکهێنانی سەرکردایەتی سیاسی نوێ و رەوتی سیاسی نوێ و پاشان لە شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ دەنگدەر، ئەم کارەیان لە چوارچێوەی پارتەکەی خۆیاندا کرد، نەچوون لیستی نوێ دروست بکەن! ئێمەش یەک پارتی سیاسی نییە لە ئێستادا پێمان بڵێت پرۆگرامە سیاسییەکەی چییە، میدیاکان سەرقاڵی خوڵقاندنی پاڵەوانەکانی میدیان، نەوەک کارکردن لەسەر بەرنامەی سیاسی، ئەوان باسی خۆیان دەکەن، باسی بەرنامەی سیاسی نیشتمان ناکەن.

پوختەی قسەیە ئەوەیە بەکارهێنانی ئامرازەکانی میدیا و ناوەرۆکی بەرنامەی سیاسی پێویستان بەوەیە هاوشان لەگەڵ یەکتر هەنگاو بنێن، ناوەرۆکی بەرنامەی سیاسی پێویستی بەوەیە گۆرانکارییەکی ریشەیی لە وشەکان و دەستەواژەکان و رستەکان و پەرەگرافەکاندا بکرێت. ئەمە کارێکی وا ئاسان نییە، بە چاوپێداخشانێک وەک پانۆراما بە نەخشەی پارتە سیاسییەکان ئەوەمان دەستناکەوێت کە لە پشت پارتە سیاسییەکانەوە فیکرێکی سیاسی جیاواز هەبێت بەرنامەی سیاسی فیعلی بهێنێتە بەرهەم و کۆی دەنگی سیاسی بەدەست بهێنێت، ئەوەندەی پەیوەستە بە بەرنامەی سیاسییەوە کۆتا قسە ئەوەیە کە بەرنامەی سیاسی بە پەلە بینا ناکرێت بۆ وەزری سیاسی کە دوای نەمانی بۆنە سیاسییەکە هەموو دەرۆنەوە ماڵەوە، هەڵبژاردنی داهاتوو ململانێی پارتە سیاسییە کلاسیکییەکانە، هەوڵدانە بۆ پتەوکردن و گەڕانەوەی پێگەی دەستەڵات و هێز و پاوانکردنی سەرچاوەکانی وزە، لەبەرئەوەی "لیستە بەدیلەکان" خۆیان لە دەرەوەی رەورەوی مێژووی ئەم وڵاتە پێ رێکنەخرا و نەبوونە خاوەنی فیکرێکی سیاسی جیاواز کە رەوایەتی دەنگدەر بۆ خۆیان راکێشێت، بەداخەوە ئێمە هەموو لەیەک هەڵدێین، بەرنامەی سیاسیش کاری دەستەجەمعییە نەوەک پاڵەوانە تاکەکەسەکان.