چی بکرێت بۆئەوەی پارتی سیاسی خۆی بینا بکاتەوە؟ چی بکرێت بۆ ئەوەی متمانەی سیاسی بە پارتی سیاسی بگەرێتەوە؟ بەراست، بۆ ئەم کارانە بکرێن؟ ئایا کۆمەڵگە، هەر کۆمەڵگەیەکی مرۆڤایەتی پێویستی بە پارتی سیاسی هەیە؟ ئایا هیچ فۆرمێکی دیکەی سیاسی هەیە ئەندامانی کۆمەڵگە کۆبکاتەوە بۆئەوەی ئەو ژیانەی لەسەرعەردێک یان جوگرافیایەکی دیاریکراودا دەژین لەڕێگەی دەستورێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابورییەوە رێکبخات.

ئەگەر پێویستمان بە پارتی سیاسی نییە و رقمان لێیەتی و پارتی سیاسی لە دەرەوە و ناوەوە مێژویەکی نالەبار و تاڵی هەیە، جێگرەوەی کێیە؟ ئایا پارتە سیاسییە ئیسلامییەکان پێویستیان بە پارتی سیاسی هەیە؟ بۆ هەیە! خۆ ئەوان کتێبی یەزدان و مزگەوتیان هەیە، ئەی بۆ پارتی سیاسی دروست دەکەن و خەڵک کۆ دەکەنەوە؟ بۆ قسەکانی یەزدان لەڕێگەی سەرکردەکانی پارتی سیاسییەوە تەفسیر دەکرێن و فەتوا بە گوێی"رەعیەت"دا دەدەن و قسەکانی سەرکردەکانیان دەبنە فەرمان و ئەرک بۆ ئەندامەکانیان. پرسیاری سەرەکی بەندە لەم نوسینانە، بۆ خوێنەرەکانی، ئەوەیە، ئایا ئێمە وەک مرۆڤ ژیان و دیاردەکان دەشوێنین یان بەرجەستەیان دەکەین یان ئیدارەیان دەدەین یان گەشەیان پێدەدەین هاوشان بە گۆرانکارییەکانی دونیا؟ ئەگەر دونیا تێکدەدەین کێ تاوانبارە !؟

بۆ پارتە سیاسییە چەپەکان، پێویستیان بە چوارچێوە و دەستەڵاتێکی سیاسییە بۆ  ئەوەی رەوایەتی بە تیۆرە ئابورییەکانیان ببەخشن، تاوەکو ئەو خەونەی کە بانگەشەی بۆ دەکەن لە یەکسانی و دادپەروەری لە یۆتۆبیا و بەهەشتەوە بێنە سەر ئەرزی واقیع، بەڵام، کێ ئەو خەوشانەی لە ئەزمونیان هێنایە ئاراوە؟ ئایا ئەزمونەکانی رابردویان، نابێت ناچارمان بکات بە تێگەیشتنێکی جیاوازەوە بە دوای سەرکردەی سیاسی لە فۆرمێکی دیکەدا بگەڕێین بۆ ئەوەی بە مەرگ بوێرین و کۆمەڵگە هەمیشە زیندو بێت و لەگەڵ خۆیدا پەلکێشی گۆرستانی نەکات.

بۆ لە کۆمەڵگە فیودالیزمەکانیشدا، هێشتا بونی فۆرمێک لە پارتی سیاسی گرنگە، راستە، دەڵێن فلان پارتی سیاسی عەشایەرە، بۆ عەشیرەت وەک خۆی ناتوانێت حکومڕانی بکات، ئەگەر خەسڵەتی حکومەتەکەش عەشایەریش بێت. بۆ هێشتا عەشیرەت پێویستی بە فۆرمێکی سیاسییە و ناتوانێت لەڕێگەی فۆرمی عەشایەرەوە ئیدارەی کۆمەڵگە بکات؟ لە پڕۆسەی بیناکردنی دەوڵەتدا دەکرێت سود لە کۆڵەکەی عەشیرەت وەربگیرێت، نەوەک بسڕێتەوە، نابێت کۆمەڵگە لە فۆرمە خۆرسکەکانی بەتاڵ بکرێتەوە، بەڵکو دەبێت پرۆسەیەکی گەشەپێدانی ئاسایی و سروشتی هێدی هێدی بێتە ئاراوە. پرۆسەی لەم جۆرەش بە شەو و رۆژێک نایەتە دی.

 کرۆکی مەبەستی ئەم نوسینە پاساو هێنانەوە نییە بۆ ئەوەی بڵێین دەبێت پارتی سیاسی بونی هەبێت، مەبەست ئیدانەکردنیش نییە، قبوڵکردنیشی نییە بەو جۆرە پڕ کێشە و پەتا و دەردە، ئەی چییە؟ بەڵکو بیناکردنەوەیە لە نێو کۆمەڵگەکەدا، بە هیوای ئەوەی دواتر برژێتە پرۆسەی بیناکردنەوەی کۆمەڵگە. پرۆسەیەک قوتاربون بێت لەو  فۆرمە کلاسیکە سیاسییە باوەی کە ئێمە هەر ئەوەندە شارەزای بوین.

راستکرنەوەی ئاڕاستەکانی کاری پارتی سیاسی بە "نییەت"ی خزمەتکردنی هاوڵاتی و دامەزراندنی دامەزراوە سیاسی و پیشەییەکان و چاودێریکردنی پرۆسەی سیاسی بە گشتی و بیانکردنی دروستی ژیانی پەرلەمانتاری بە تایبەتی، واتە بیناکردنی پرۆسەی دەوڵەتداری لە راستکردنەوەی تێگەیشتنەکانی ئەندامانی کۆمەڵگەوە بۆ سەرتاپا دونیاوە سەرچاوە دەگرێت، تێگەیشتن لەو فۆرمەی کە دەخوازن بیکەنە ئامرازێکی سیاسی بۆ ئیدارەدانی خۆیان، بەمانایەکی دیکە، فراوانکردنی تێگەیشتنی سیاسییە کە ئەوەندەی ئاگای لە ناوەوەیە، ئاگای لە دەرەوەشە و هاوسەنگیەکی پڕ حیکمەتی سیاسی دروست دەکات، بۆ نمونە؛ ئێستا جاران نییە، لە گوندێکی بچوکدا بە بێدەنگی قەتلوعام بکەیت و کەس ئاگادارت نەبێت و هەر خۆت لەبەردەم دونیایدا وەک قوربانی پیشان بدەیت. ئەو ویژدانەی کە دەبێت رێگر بێت لە رودانی جینۆساید لە ئێستادا پێویستی بە راهێنان هەیە بۆ ئەوەی بە زیندوێتی بمێنێتەوە، تاوەکو سەرکێشانە، بە پاساوی بەناو سیاسی خوێن نەرێژێت و واتێبگات لە دەرەوەی گوندەکە کەس بەئاگا نییە.

با بگەرێینەوە سەر پرسیارە جەوهەریەکە: مەبەست لە پارتی سیاسی چییە؟ ئەگەر لە سیستمە تۆتالیتارییەکاندا پارتی سیاسی ئیفلیج کرابێت و سڕابیتەوە و هیچ پرۆسەیەکی سیاسی بونی نەبێت، ئەوە لە سیستمە دیموکراسییەکاندا یاخود ئەوانەی بەرەو دیموکراسیەت دەڕۆن بونی پارتی سیاسی گرنگە، نەوەک هەر لەبەرئەوەی هاوڵاتی مۆبیلیزە دەکات، بەڵکو لەبەرئەوەی رۆڵی سەرەکی لە ئیدارەدانی پرۆسەی دەنگداندا هەیە و ژیانی پەرلەمانی رێک دەخات و ئەکتەری سەرەکی ژیانی دیموکراسییە، هەر لەبەرئەوە نابێت کاردانەوەیەکی خۆرسکانەمان بۆ سڕینەوەی پارتی سیاسی هەبێت، لە بری ئەوە دەبێت ئیرادەیەکی دەستەجەمعیمان هەبێت بۆ ریفۆرمکردنی پارتی سیاسی بۆ ئەوەی باشتر ژیانی سیاسی بەرەو دامەزراندنی پرۆسەی دیموکراسیەت بەرێت.

بەداخەوە، سەرباری تاڵی مێژوی پارتی سیاسی، هێشتا پێویستمان پێیەتی، ئەگینا دەچینەوە چەرخە کۆنەکان کە نازانین چۆن تۆوی سیستم لە هەناوی کۆمەڵگەدا بچێنین، سەرباری ئەوەش، ئەوە تەنها پارتی سیاسییە کە سەرکردەی سیاسی دروست دەکات بۆ ئیدارەدانی کۆمەڵگە، رەنگە کەسێک مامۆستایەکی زانکۆی خوێنەوار بێت، یان رۆماننوسێکی داهێنەر بێت یاخود شاعیرێکی پڕ توانای خوێندەوەی ئاییندە بێت، بەڵام ئەم کەسایەتیانە کاریگەرییان لەسەر کۆمەڵگە ئەو کات کاریگەرتر دەبێت کە راستەوخۆ لە پرۆسەی سیاسیدا بن، دەزانم ئەم قسەیە پرسیار زۆر دەوروژێنێت تا رادەی نکۆلێکردن لە بەشداریبونیان لە پرۆسەی سیاسیدا، بێگومان هەر کۆمەڵگەیەک پێوەری خۆی هەیە، بۆ کۆمەڵگەکانی وەک ئێمە، ئەو دۆخە دروسترە، هەر بۆیە زۆر لە شاعیر و ئەدیبەکانی ئێمە لە پاش راپەرین هەستییان بەو راستیە کرد و خۆیان خزانە نێو پلە و پێگە سیاسییەکانی نێو پارتە سیاسییەکان و لە بازنەی کاری ئەدەبدا نەمانەوە، "مەحمود دەروێش"ی شاعیری بەناوبانگی فەڵەستینی لەو شیکارە بەدەر نەبو، بەڵام ئەدۆنیس و جۆرج تەرابیشی هەڵوێستێکی سیاسی جیاوازیان هەبو، ئەوان لە پارتی سیاسییەوە هاتنە دەرەوە و خۆیان وەک خۆیان پرۆژەی فیکرییان هەبوە و هەیە، ئەمەی ئەمان دەچێتە خانەی "خۆدۆزینەوە خود، کەشفکردنی خود سەرلەنوێ" بەڵام تا چەند کاریگەرە ئەوە کلیلی سەرەکی مشتومڕەکەیە، لە راستیدا هۆشمەندی سیاسی ئەوان دور مەودایە. بە کورتی، ئەوە پارتی سیاسییە کە نوێنەری سیاسی دەکاتە کاندید بۆ خزمەتکردنی کۆمەڵگە لە رێی دارشتنی مانفێستێکی دروستەوە، نەوەک چەوتەوە. دواتر ئایا تا چەند ئەو سەرکردانە سود لە پرۆژە جیاوازەکانی ناو و دەرەوەی پارتی سیاسی دەکەن ئەوە مەسەلەیەکی دیکەیە و پەیوەندی بە پەرەپێدانی توانای سیاسی سەرکردەوە هەیە.

دواتر، ئەو پەیوەندییە سیاسییە دو لایەنەی "پارتی سیاسی-حکومەت"ە کە ئیدارەی کۆمەڵگە دەکات و یاسا ماف و ئەرکیان دەستنیشان دەکات، لەبەرئەوە، هەندێ تێگەیشتن هەیە لە راستیدا چەوتە کە دەڵێت: پێویستمان بە پارتی سیاسی نییە، ئەم قسەیە وەک ئەوەیە بڵێیت پێویستمان بە پرۆسەی دیموکراسی و حکومرانی نییە. ئەو جۆرە حکومدانانە، کاردانەوەیەکی خۆرسکانەن و ئێمە لە پێشینی تێدەگەین، هەر بۆیە لە مشتومڕە سیاسییەکاندا پێویستمان بەوەیە لەسەرخۆبین و بە هێوری پێداچونەوە بەو مێژوە تاڵەدا بکەین، هاوڕام خوێناوییە، بەڵام چارەسەر هەر ریفۆرمکردنە، نەوەک سڕینەوە. ئایا دەتوانین دابرانێک لە نێوان ئەوسا و رەفتاری ئێستادا بێنینە ئاراوە؟ دەکرێت ئەمە بکرێتە ناونیشانی سەرەکی و کرۆکی ئامانجی مشتومڕە سیاسییەکانی ئێستا.

پوختەی قسە: هەر وەک چۆن دو مشتومڕی جیاواز سەبارەت بە فۆرمی پارتی سیاسی و پرۆسەی دیموکراسی هەیە، یەکەمیان کلاسیک و باوە و پێی باشە پارتی سیاسی بەشێوازە پارێزراوەکەی بەردەوام بێت و کار لەسەر عورفە کۆنەکانی پارتی سیاسی بە میکانیزمە کۆنەکانیشییەوە بکات، بێ گۆرانکاری، دوەمیان کار لەسەر دەمەزەرکردنەوەی پارتی سیاسی دەکات و دەخوازێت گۆڕانکاریی ریشەیی لە پەیکەر و نەهجدا بێنێتە ئاراوە. ئەمە دۆخ و ژینگەی دەرەوەی هەرێمی کوردستانە، ئەوەی ئێمە دەخوازین بۆ ئایندەی هەرێمی کوردستان کاری لەسەر بکرێت گەشەپێدانی ئەو فۆرمە پەرشوبڵاوەی پارتی سیاسییە کە لای ئێمە باوە. گەشەپێدان نەوەک سڕێنەوە، ئەوەی لە ئێستادا رودەدات دامەزراوەکانی پارتی سیاسی لاوازە و کەسایەتییەکانی نێو پارتی سیاسی بەهێزن، ئەوان لەبری ئەوەی پارتی سیاسی وەک دامەزراوەی سیاسی پتەو بکەن، پێگەی خۆیان لە پارتی سیاسیدا پتەو دەکەن. پارتی سیاسی لە خۆیاندا بەرجەستە دەکەن. گرنگە بچینەوە سەر نەهجە راستەکە و پارتی سیاسی وەک پلاتفۆرمێک کە گوزارشت لە ئیرادەی دەستەجەمعی هاوڵاتی دەکات پەرەی پێبدەین، لەبەرئەوەی هیچ فۆرمێکی دیکەی دامەزراوەمان نییە تا کۆمان بکاتەوە بە تایبەتی ئەگەر مەترسییەک لەسەر بونمان وەک نەتەوە بێتە ئاراوە. لاتان سەیر نەبێت، ئێمە هێشتا ئەو فۆرمە سیاسییە گەشەسەندوەمان، بە پێوەرە نێودەوڵەتییەکان، نییە ناوی لێ بنێین پارتی سیاسی، لە پاڵ دامەزراوەی تردا تاوەکو سەرپشک بین لە سڕینەوەی ئەو پلاتفۆرمە خۆرسکەی کە هەمانە، بۆ ئێمە گرنگە، کۆمەڵگە لە دۆخی خۆڕسکەوە بگوازرێتەوە بۆ چاندنی تۆی عەقلانییەتی سیاسی لە پرۆسەی سیاسیدا.

لە نوسینەکانی داهاتودا باس لە جۆر و ئەرکەکانی پارتی سیاسی، هەروەها، باس لە پرۆسەی دروست کردنی سەرکردەی پارتی سیاسی دەکەین.